3.5.2 Wymagania i klasyfikacja właściwości ochronnych odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi
Materiały na odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi nie powinny powodować podrażnienia skóry lub działać niekorzystnie na zdrowie. Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi powinna spełniać wymagania normy ogólnej dotyczącej odzieży ochronnej PN-EN ISO 13688:2013-12, która podaje wymagania dotyczące m.in. nieszkodliwości, ergonomii, zmiany wymiarów po praniu. Wymagania szczegółowe dotyczące właściwości ochronnych danego rodzaju odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi wskazuje odpowiednia norma szczegółowa. Odniesienia normatywne dotyczące wymagań poszczególnych typów odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi przedstawia Tabela 1. Tabela 3 przedstawia wymagania dla danego typu odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi, które określone są w normach opisujących dany typ odzieży chemicznej. W tabelach od 4 do 8 przedstawiono klasyfikację parametrów ochronnych, które wymienione są w tabeli 3. Klasyfikacja właściwości ochronnych dla wszystkich 5 typów odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi została opisane w normie PN-EN 14325:2018-07 i PN-EN 14325:2007, które przywołują inne normy, szczegółowo opisujące poszczególne metody badań.
Tabela 3. Podział odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi z uwzględnieniem norm przedstawiających metody badania i wymagania dotyczące właściwości ochronnych i użytkowych
| Badany obiekt | Metody badania/norma | WYMAGANIA | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Typ odzieży/norma | |||||||
|
Typ 1 (dotyczy jedynie wyrobów odzieżowych)1 PN-EN 943-1+A1:2019-05 |
Typ 1 ET (dotyczy jedynie wyrobów odzieżowych)2 PN-EN 943-2:2019-05 |
Typ 3 PN-EN 14605 +A1:2010 |
Typ 4 PN-EN 14605 +A1:2010 |
Typ 5 PN-EN ISO 13982-1:2008 PN-EN ISO 13982-1:2008/ A1:2011 |
Typ 6 PN-EN 13034 +A1:2010 |
||
| Materiały | Odporność na ścieranie PN-EN ISO 12947-2:2017-02 (w przypadku normy PN-EN 14325:2018-07) lub PN-EN 530:2011 (w przypadku normy PN-EN 14325:2007) |
x min. 3 klasa |
x min. 4 klasa (6 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
| Odporność na pęknięcia podczas zginania PN-EN ISO 7854:2002 metoda B |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa (4 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
- | |
| Odporność na pęknięcia podczas zginania w temperaturze –30°C PN-EN ISO 7854:2002 metoda B |
x* min. 2 klasa |
x min. 2 klasa (2 klasa***) |
x* min. 1 klasa |
x* min. 1 klasa |
- | - | |
| Wytrzymałość na rozdzieranie trapezowe PN-EN ISO 9073-4:2021-07 |
x min. 3 klasa |
x min. 3 klasa (3 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
|
| Wytrzymałość na rozciąganie PN-EN ISO 13934-1:2013-07 |
x min. 3 klasa |
x min. 4 klasa (6 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
- | x min. 1 klasa |
|
| Wytrzymałość na przekłucie PN-EN 863:1999 |
x min. 2 klasa |
x min. 2 klasa (3 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
|
| Odporność na przenikanie substancji chemicznych PN-EN ISO 6529:2005 |
x min. 3 klasa |
x min. 2 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
- | - | |
| Niezwilżalność przez ciecze PN-EN ISO 6530:2008 |
- | - | - | - | - | x min. 3 klasa |
|
| Odporność na przesiąkanie cieczy PN-EN ISO 6530:2008 |
- | - | - | - | - | x min. 2 klasa |
|
| Odporność na zapalenie EN 13274-4 |
x | - | - | - | x | - | |
| Odporność na działanie płomienia EN 13274-4:2001 |
- | x min. 1 klasa (3 klasa***) |
- | - | - | - | |
| Szwy, połączenia rozdzielne i połączenia trwałe | Odporność na przenikanie substancji chemicznych PN-EN ISO 6529:2005 |
x min. 3 klasa |
x min. 3 klasa |
x**
min. 1 klasa |
x**
min. 1 klasa |
- | - |
| Odporność na przesiąkanie cieczy (patrz badanie kompletnego ubioru) |
- | - | x | x | - | x | |
| Wytrzymałość szwów PN-EN ISO 13935-2:2014-06 |
x min. 5 klasa |
x min. 5 klasa (5 klasa***) |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
x min. 1 klasa |
|
| Kompletny ubiór | Odporność na przesiąkanie cieczy testem strumienia cieczy (tzw. jet test) PN-EN ISO 17491-3:2008 |
xc | - | x | - | - | - |
| Odporność na przesiąkanie cieczy testem rozpylonej cieczy (tzw. spray test) PN-EN ISO 17491-4:2008 i PN-EN ISO 17491-4:2008/A1:2016-06 |
- | - | - | x | - | - | |
| Odporność na przesiąkanie cieczy testem drobno rozpylonej cieczy (tzw. mist test) PN-EN ISO 17491-4:2008 i PN-EN ISO 17491-4:2008/A1:2016-06 |
- | - | - | - | - | x | |
| Odporność na wyciek gazów na zewnątrz (próba ciśnienia wewnętrznego) – szczelność ISO 17491-1:2012 (metoda A2) |
x spadek ciśnienia w czasie 6 min badania ≤ 300 Pa (3 mbar) |
x spadek ciśnienia w czasie 6 min badania ≤ 300 Pa (3 mbar) |
- | - | - | - | |
| Przeciek wewnętrzny cząstek stałych ISO 13982-2 |
- | - | - | - | x | - | |
| Całkowity przeciek wewnętrzny PN-EN 943-1+A1:2019-05 |
x (≤ 0,05%) |
x | - | - | - | - | |
| Odzież ochronna - wymagania ogólne PN-EN ISO 13688:2013-12 |
x | x | x | x | x | x | |
| Wizjer | Wizjer | xb | xb | xa | xa | xa | - |
Uwagi do tabeli:
1 Norma PN-EN 943-1+A1:2019-05 opisuje wymagania kompletnych ubiorów ochronnych. W tabeli zamieszczono informacje dotyczące jedynie wyrobów odzieżowych. Wymagania dla wyrobów odzieżowych dla typu 1a, 1b i 1c różnią się, dlatego niezbędne jest zaznajomienie się z całością normy PN-EN 943-1+A1:2019-05.
2 Norma PN-EN 943-2:2019-05 opisuje wymagania kompletnych ubiorów ochronnych. W tabeli zamieszczono informacje dotyczące jedynie wyrobów odzieżowych.
* Opcjonalnie. Jeśli odzież przewidziana jest do użytku w bardzo niskiej temperaturze.
** Dotyczy tylko szwów, które są narażone podczas użytkowania
*** Podwyższona wytrzymałość
a W przypadku wyposażenia odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi w wizjer zamontowany jako część ubioru, a więc jako oddzielny element nie należący do sprzętu ochrony układy oddechowego połączonego z ubiorem, powinien on zostać zbadany pod kątem:
- wytrzymałości mechanicznej – zgodnie z normą EN 12941:1998,
- pola widzenia,
- zniekształcenia widzenia.
b Wizjer powinien być zbadany pod kątem:
- zniekształcenia widzenia,
- zniekształcenia widzenia po poddaniu działania substancji chemicznych,
- pola widzenia,
- wytrzymałości mechanicznej.
c Badanie przeprowadzane jest jeśli część twarzowa ubioru nie ma zintegrowanego wizjera, a z ubiorem stosowane są maski zgodnie z klasą 2 lub 3 według EN 136:1998. Wówczas stosuje się modyfikację badania opisaną w normie PN-EN 943-1+A1:2019-05.
Właściwości ochronne materiałów
Poniżej omówione zostały parametry ochronne materiałów przeznaczonych na odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi związane z odpowiedzią materiału na działanie substancji chemicznych. Tymi parametrami są: czas przebicia oraz niezwilżalność i przesiąkanie cieczy. Wymagane właściwości ochronne dla danego typu odzieży wraz z odniesieniem normatywnym wskazane są w tabeli 3.
Oprócz wymienionych parametrów materiały powinny charakteryzować się odpornością na zapalenie zgodnie z właściwą normą (EN 13274-4) w zależności od występujących zagrożeń. Ta zasada dotyczy również innych zagrożeń, przed którymi odzież może chronić, np. działanie mechaniczne, słaba widzialność itp.
Odporność na przenikanie ciekłych substancji chemicznych – czas przebicia
Głównym parametrem charakteryzującym odporność materiałów na odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi jest czas przebicia. Jest to kluczowy parametr charakteryzujący chemiczną odporność włókienniczych materiałów powleczonych. Czas przebicia, wyznaczany metodami analitycznymi, określa się jako czas, po którym prędkość przenikania osiąga wartość równą 1×10-6 g/(min×cm2). Czas przebicia określa maksymalny, bezpieczny czas przebywania w odzieży w środowisku danej substancji chemicznej. Klasyfikacja odzieży pod względem odporności na przenikania substancji chemicznych dokonywana jest zgodnie z normą PN-EN ISO 6529:2005. Im wyższa klasa tym wyższa odporność materiału.
Tabela 4. Klasyfikacja odporności na przenikanie ciekłych substancji chemicznych
| Klasa odporności | Czas przebicia materiału [min] | |
|---|---|---|
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | |
| 6 | ≥ 480 | ≥ 480 |
| 5 | ≥ 240 | ≥ 240 |
| 5 | ≥ 120 | ≥ 120 |
| 3 | ≥ 60 | ≥ 60 |
| 2 | ≥ 30 | ≥ 30 |
| 1 | ≥ 10 | ≥ 10 |
Tabela odporności chemicznej odzieży, charakteryzowanej czasem przebicia, powinna być umieszczana w instrukcji użytkowania załączonej do każdego typu i egzemplarza odzieży izolującej chemicznie.
Niezwilżalność i przesiąkanie cieczy
Materiały badane zgodnie z PN-EN ISO 6530:2008 na niezwilżalność i przesiąkliwość w stosunku do ciekłych substancji chemicznych podanych w tabeli 5, powinny być klasyfikowane zgodnie z poziomami ochrony podanymi w pozostałych tabelach dla każdej badanej substancji chemicznej. Materiały można zbadać dodatkowo z wykorzystaniem innych substancji chemicznych niż podane w tabeli 5.
Tabela 5. Ciekłe substancje chemiczne wykorzystywane do badania niezwilżalności i przesiąkliwości
| Substancja chemiczna | Stężenie wagowe [%] | Temperatura substancji chemicznej [°C] (± 2°C) |
|---|---|---|
| H2SO4 | 30 (roztwór wodny) | 20 |
| NaOH | 10 (roztwór wodny) | 20 |
| o-ksylen | nierozcieńczony | 20 |
| Butan-1-ol | nierozcieńczony | 20 |
Tabela 6. Klasyfikacja niezwilżalności przez ciecze i odporności przesiąkanie cieczy
| Niezwilżalność przez ciecze PN-EN ISO 6530:2008 |
Klasa | Wskaźnik niezwilżalności | |
|---|---|---|---|
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 3 | > 90% | > 95% | |
| 2 | > 80% | > 90% | |
| 1 | > 70% | > 80% | |
| Odporność na przesiąkanie cieczy PN-EN ISO 6530:2008 |
Klasa | Wskaźnik przesiąkliwości | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 3 | < 1% | < 1% | |
| 2 | < 5% | < 5% | |
| 1 | < 10% | < 10% | |
Właściwości użytkowe materiałów
Właściwości użytkowe materiałów stosowanych na odzież ochronną charakteryzują ich odporność na parametry odzwierciedlające użytkowanie. Parametry sklasyfikowane są w 6 klasach odporności. Wyższa klasa świadczy o wyższej odporność materiału. Klasyfikacja właściwości użytkowych dla wszystkich 5 typów odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi została opisane w normie PN-EN 14325:2018-07 i PN-EN 14325:2007, które przywołują inne normy, szczegółowo opisujące poszczególne metody badań.
Tabela 7. Klasyfikacja parametrów w zakresie właściwości użytkowych materiałów przeznaczonych na odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi
| Odporność na ścieranie PN-EN ISO 12947-2:2017-02 PN-EN 530:2011 |
Klasa | Liczba cykli ścierania | |
|---|---|---|---|
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 2 000 | > 2 000 | |
| 5 | > 1 000 | > 1 500 | |
| 4 | > 400 | > 1 000 | |
| 3 | > 100 | > 500 | |
| 2 | > 40 | > 100 | |
| 1 | > 10 | > 10 | |
| Odporność na pęknięcia podczas zginania PN-EN ISO 7854:2002 metoda B |
Klasa | Liczba cykli zginania | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 50 000 | > 100 000 | |
| 5 | > 20 000 | > 40 000 | |
| 4 | > 8 000 | > 15 000 | |
| 3 | > 3 000 | > 5 000 | |
| 2 | > 1 250 | > 2 500 | |
| 1 | > 500 | > 1 000 | |
| Odporność na pęknięcia podczas zginania w niskich temperaturach PN-EN ISO 7854:2002 metoda B |
Klasa | Liczba cykli zginania | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 4 000 | > 4 000 | |
| 5 | > 2 000 | > 2 000 | |
| 4 | > 1 000 | > 1 000 | |
| 3 | > 500 | > 500 | |
| 2 | > 200 | > 200 | |
| 1 | > 100 | > 100 | |
| Wytrzymałość na rozdzieranie trapezowe PN-EN ISO 9073-4:2021-07 |
Klasa | Wytrzymałość na rozdzieranie trapezowe | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 150 N | > 150 N | |
| 5 | > 100 N | > 100 N | |
| 4 | > 60 N | > 60 N | |
| 3 | > 40 N | > 40 N | |
| 2 | > 20 N | > 20 N | |
| 1 | > 10 N | > 10 N | |
| Wytrzymałość na wypychanie PN-EN ISO 13938-1:2020-05 |
Klasa | Wytrzymałość na wypychanie | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | Usunięte wymaganie | > 850 kPa | |
| 5 | > 640 kPa | ||
| 4 | > 320 kPa | ||
| 3 | > 160 kPa | ||
| 2 | > 80 kPa | ||
| 1 | > 40 kPa | ||
| Wytrzymałość na rozciąganie PN-EN ISO 13934-1:2013-07 |
Klasa | Wytrzymałość na rozciąganie | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 1 000 N | > 1 000 N | |
| 5 | > 500 N | > 500 N | |
| 4 | > 250 N | > 250 N | |
| 3 | > 100 N | > 100 N | |
| 2 | > 60 N | > 60 N | |
| 1 | > 30 N | > 30 N | |
| Wytrzymałość na przekłucie (przebicie) PN-EN 863:1999 |
Klasa | Wytrzymałość na przekłucie | |
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | ||
| 6 | > 250 N | > 250 N | |
| 5 | > 150 N | > 150 N | |
| 4 | > 100 N | > 100 N | |
| 3 | > 50 N | > 50 N | |
| 2 | > 10 N | > 10 N | |
| 1 | > 5 N | > 5 N | |
Właściwości ochronne i użytkowe szwów i połączeń trwałych
W niemniejszym stopniu istotne dla bezpieczeństwa są parametry charakteryzujące elementy konstrukcyjne odzieży, takie jak szwy, połączenia rozdzielne, połączenia trwałe. Szwy w odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi powinny być tak skonstruowane i uszczelnione, aby zabezpieczały przed przesiąkaniem cieczy przez otwory w ściegu lub przez spoiny szwów klejonych. Poziomy wykonania (klasy odporności) szwów mogą być inne niż te, które dotyczą samego materiału, jednak powinny być odpowiednie do planowanego zastosowania odzieży.
Szwy, połączenia rozdzielne (np. zamki błyskawiczne, obejmy zaciskowe) i połączenia trwałe klasyfikowane są zgodnie z wymaganiami podanymi w normie PN-EN 14325:2018-07 i PN-EN 14325:2007:
- odporność na działanie cieczy:
- o odporność na przesiąkanie cieczy – wykonywane w ramach badania całego kompletnego ubioru,
- o odporność na przenikanie odporność na przenikanie substancji chemicznych – klasyfikacja analogicznie do klasyfikacji materiałów (Tabela 4),
- wytrzymałość szwów (Tabela 8),
- wytrzymałość połączeń rozdzielnych i połączeń trwałych (zapięć, obejm mocowania rękawic, połączenia nogawek spodni z obuwiem).
Wymagane właściwości użytkowe dla danego typu odzieży wraz z odniesieniem normatywnym wskazane są w tabeli 3.
Tabela 8. Klasyfikacja wytrzymałości szwów odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi
| Klasa odporności | Wytrzymałość szwów PN-EN ISO 13935-2:2014-06 |
|
|---|---|---|
| PN-EN 14325:2018-07 | PN-EN 14325:2007 | |
| 6 | > 500 N | > 500 N |
| 5 | > 300 N | > 300 N |
| 4 | > 125 N | > 125 N |
| 3 | > 75 N | > 75 N |
| 2 | > 50 N | > 50 N |
| 1 | > 30 N | > 30 N |
Data: 03.09.2024
Autorzy: mgr. inż. Monika Kobus, inż. Agata Kmiecik, dr inż. Sylwia Krzemińska
Odniesienie:
PN-EN 943-1+A1:2019-05 Odzież chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące skuteczności przeciwchemicznych ubiorów ochronnych typu 1 (gazoszczelnych)
PN-EN 943-2:2019-05 Odzież chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi — Część 2: Wymagania dotyczące skuteczności przeciwchemicznych ubiorów ochronnych typu 1 (gazoszczelnych) przeznaczonych dla zespołów ratowniczych (ET)
PN-EN 14605+A1:2010 Odzież chroniąca przed ciekłymi chemikaliami — Wymagania dotyczące odzieży ochraniającej całe ciało, z połączeniami nieprzepuszczającymi cieczy w postaci płynnej (Typ 3) lub rozpylonej (Typ 4), łącznie z wyrobami zapewniającymi tylko częściową ochronę ciała (Typy PB[3] i PB[4])
PN-EN ISO 13982-1:2008 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)
PN-EN ISO 13982-1:2008/A1:2011 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)
PN-EN 13034+A1:2010 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)