Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi należy do grupy środków ochrony indywidualnej chroniących przed zagrożeniami bardzo poważnymi, często nawet śmiertelnymi. Zgodnie z  Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG kwalifikuje się ją jako środki ochrony indywidualnej III kategorii.

Klasyfikacja odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi, podana w normach europejskich oparta została na następujących kryteriach:

  • intensywności działania substancji chemicznej na odzież (np. strumień cieczy, swobodnie spadające krople, mokre powierzchnie itp.),
  • stan skupienia substancji chemicznej.
 

Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi dzieli się na 5 typów, które różnią się od siebie poziomem ochrony, rodzajem substancji chemicznych oraz specyfiką pracy:

Tabela 1. Podział odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi

Typ odzieży Rodzaje odzieży Wymagania - norma odniesienia
Typ 1
odzież gazoszczelna chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi
PN-EN 943-1+A1:2019-05 PN-EN 943-2:2019-05
Typ 3
odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy
PN-EN 14605+A1:2010
Typ 4
odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy
PN-EN 14605+A1:2010
Typ 5
odzież chroniąca przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu
PN-EN ISO 13982-1:2008 PN-EN ISO 13982-1:2008/A1:2011
Typ 6
odzież chroniąca przed opryskami cieczą
PN-EN 13034+A1:2010

Wśród tych rodzajów odzieży można znaleźć odzież chroniącą przed:

  • kwasami i zasadami nieorganicznymi (kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy, zasada sodowa, zasada potasowa),
  • kwasami organicznymi (kwas mlekowy, kwas octowy, kwas mrówkowy),
  • olejami (oleje roślinne, oleje zwierzęce, oleje mineralne),
  • środkami ochrony roślin,
  • farbami i lakierami,
  • rozpuszczalnikami organicznymi (np. benzen, aceton, toluen).
 

Poziom odporności odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi na działanie substancji chemicznych, zależy przede wszystkim od materiału z którego została ona wykonana.

Ze względu na czas użytkowania odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi można podzielić na:

  • odzież przeznaczoną do długotrwałego użytku,
  • odzież przeznaczoną do krótkotrwałego lub jednorazowego użytku.
 

Zarówno odzież do długotrwałego jak i krótkotrwałego użytku zapewnia pracownikowi wystarczający poziom ochrony, różni się natomiast trwałością, co wynika z rodzaju zastosowanych materiałów. Odzież do długotrwałego użytku produkowana jest z tkanin powleczonych i impregnowanych. Odzież do krótkotrwałego użytku wytwarzana jest z włóknin i folii.

W tej grupie odzieży ochronnej wyróżniono również tzw. częściowe ochrony ciała, które zapewniają ochronę wybranych części ciała np. fartuchy, rękawy ochronne, spodnie, a nie całego ciała, tak jak ma to miejsce w przypadku kombinezonów. Odzież zapewniającą częściowe ochrony ciała oznaczana jest symbolem PB, np. typ PB [3], typ PB [4].

Typ 1 – odzież gazoszczelna chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi

Typ 1 to odzież chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi. Stanowi skuteczną barierę w pełni odgradzającą organizm człowieka od skażonego chemicznie środowiska pracy (po skompletowaniu z  izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego). Składa się z kombinezonu  zapinanego gazoszczelnym zamkiem błyskawicznym, wyposażonego w odpowiednio  dobrane obuwie, przytwierdzane do nogawek na stałe lub w sposób wymienny oraz  rękawic instalowanych do rękawów kombinezonu specjalnymi obejmami (elastycznymi  lub zaciskanymi mechanicznie). Może to być odzież do krótkotrwałego lub wielokrotnego użytku.

Typ 1 odzieży chemicznej to kombinezony wentylowane i niewentylowane, gazoszczelne. Typ 1 odzieży chemicznej dzieli się na 3 podtypy (a, b, c) w  zależności od sposobu dostarczania powietrza do oddychania. Wyróżniono również specjalne odmiany odzieży dla służb  ratownictwa chemicznego (ET).

Tabela 2. Podział gazoszczelnego przeciwchemicznego ubioru ochronnego

Typ gazoszczelnego przeciwchemicznego ubioru ochronnego Sposób dostarczania powietrza do oddychania
Typ 1a
niezależnie od otoczenia przez zasobnik powietrza zakładany pod ubiór
Typ 1a-ET
niezależnie od otoczenia przez zasobnik powietrza zakładany pod ubiór; przeznaczony dla służb ratowniczych
Typ 1b
niezależnie od otoczenia przez zasobnik powietrza noszony na zewnątrz ubioru lub z powietrzem doprowadzanym z zewnątrz
Typ 1b-ET
niezależnie od otoczenia przez zasobnik powietrza noszony na zewnątrz ubioru lub z powietrzem doprowadzanym z zewnątrz; przeznaczony dla służb ratowniczych
Typ 1c
powietrze do oddychania dostarczane jest z powietrzem zapewniającym nadciśnienie w części twarzowej ubioru

Odzież gazoszczelna w wersji 1a zapewnia całkowitą izolację użytkownika od otoczenia. Powietrze pobierane z aparatu powietrznego jest wydychane do wnętrza kombinezonu a stamtąd przez zawory wydechowe wydostaje się na zewnątrz. Wytworzone nadciśnienie stanowi dodatkowy czynnik bezpieczeństwa. Główne wady tego rozwiązania to:  zaparowanie wizjera (powoduje ograniczenie widoczności), tworzenie wewnątrz  ubrania niekorzystnego mikroklimatu, ograniczenie oddychania skórnego ze  względu na wzrost stężenia dwutlenku węgla wewnątrz kombinezonu. W grupie odzieży z aparatem powietrzno  – butlowym, umieszczonym wewnątrz kombinezonu, stosowane są dwa rozwiązania  konstrukcyjne:

  • kombinezon z własnym wizjerem,
  • kombinezon z maską wbudowaną w obszar części twarzowej kaptura – wizjer maski pełni rolę wizjera ubrania.
 

Odzież gazoszczelna w wersji 1b tzn. z aparatem umieszczonym na  zewnątrz ubrania nie zapewnia tak wysokiego poziomu ochrony jak odzież typu 1a.  Pomimo stosowania w tych kombinezonach materiałów o wysokiej odporności  chemicznej, ograniczenia w zastosowaniu są często zależne od odporności  chemicznej oraz skuteczności sprzętu  ochrony układu oddechowego. W wersji 1b odzieży gazoszczelnej maska może  być przymocowana na stałe do kaptura kombinezonu bądź stanowić niezależny  element, dopasowany do uszczelniacza kaptura Konstrukcja odzieży gazoszczelnej w  wersji z aparatem powietrznym noszonym na zewnątrz kombinezonu ma wiele zalet,  m. in.:

  • umieszczenie aparatu na zewnątrz pozwala w skrajnych przypadkach na jego zdjęcie i przemieszczanie się przez różnego rodzaju wąskie przejścia i otwory,
  • odzież jest lepiej dopasowana i zapewnia dobrą swobodę ruchów,
  • nie występuje problem zaparowania wizjera.
 

Odzież gazoszczelna w wersji 1c stosowana jest stosunkowo rzadko. Odzież ta kompletowana jest ze stacjonarnym, izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego. Podstawowym źródłem zasilania w powietrze jest w tym przypadku  linia sprężonego powietrza. Rozwiązanie to stosowane jest najczęściej w  przypadku, określonych, stacjonarnych stanowisk pracy, niewielkiej mobilności  pracownika z ograniczonym zakresem wykonywanych przez pracownika ruchów. Ze  względu na te ograniczenia, odzież gazoszczelna typu 1c nie jest stosowana  przez jednostki ratownicze.

Typ 3 – odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy

Typ 4 – odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy

Odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi w postaci cieczy podzielono na dwa zasadnicze typy ze  względy na intensywność oddziaływania cieczy (zwarty strumień, strumień cieczy  rozpylonej). Zgodnie z normą PN-EN 14605+A1:2010 wyróżnia się dwa typy odzieży do wielokrotnego i ograniczonego (jednorazowego) użytkowania.

Typ 3 – odzież nie przepuszczająca zwartego strumienia cieczy, ochraniająca całe ciało, z połączeniami nieprzepuszczającymi cieczy między różnymi częściami odzieży (jeżeli ma to zastosowanie) i elementami wyposażenia, takimi jak kaptury, rękawice, buty, wizjery lub sprzęt  ochrony układu oddechowego.

Typ 4 – odzież nie przepuszczająca rozpylonej  cieczy, ochraniająca całe ciało, z połączeniami nieprzepuszczającymi cieczy między różnymi częściami odzieży (jeżeli ma to zastosowanie) i elementami wyposażenia, takimi jak kaptury, rękawice, buty, wizjery lub sprzęt  ochrony układu oddechowego.

Konstrukcyjnie odzieże tych typów stanowią kombinezony z kapturem lub wizjerem albo bez  nich, ze skarpetami lub z ochraniaczami na buty. Mogą być one również wyposażone w rękawice, mankiety. Innym przykładem są ubrania składające się ze  spodni z podwyższonym przodem i dopasowanej do nich bluzy.

Zarówno odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy, jak i rozpylonej cieczy jest wykonana z materiałów powleczonych tworzywami sztucznymi na nośnikach włókninowych, na tkaninach i dzianinach. Do jednej i drugiej grupy odzieży (typ 3 i 4) może należeć odzież chroniąca przed tymi samymi substancjami chemicznymi. Znaczenie ma jedynie natężenie działania substancji szkodliwych.

Typ 5 – odzież chroniąca przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu

Na stanowiskach pracy, na których  występuje kontakt pracownika z pyłami o właściwościach nietoksycznych stosuje się odzież pyłoochronną (pyłoszczelną). Konstrukcja tego typu odzieży powinna  przede wszystkim uniemożliwiać penetrację pyłu do wnętrza odzieży w czasie  wykonywania normalnych czynności roboczych. Najczęściej są to kombinezony. Rękawy (ich mankiety) i nogawki oraz kołnierz lub krawędź kaptura powinny ściśle przylegać do ciała. Często integralną częścią tego typu odzieży są również wizjery wbudowane w kaptur i ochraniacze stóp dołączone do nogawek.

Na ten rodzaj odzieży są stosowane przede wszystkim włókniny i tkaniny o specjalnych, gęstych splotach, charakteryzujące się wystarczającą pyłoszczelnością i w pewnym stopniu  przepuszczające powietrze, co korzystnie przyczynia się do wymiany ciepła i  wilgoci (potu) z otoczeniem.

Jednakże do ochrony przed działaniem pyłów toksycznych (np. azbestu) stosowane są ubiory  zapewniające wyższy poziom szczelności. Mogą to być m.in. kombinezony z powleczonych  włóknin polipropylenowych. Charakteryzują się one wyższą barierowością wobec działania pyłów i (w przypadku wyrobów odzieżowych wielokrotnego użycia) są znacznie łatwiejsze do oczyszczenia i dekontaminacji. Obniża to znacznie poziom tzw. wtórnego zagrożenia przy ponownym użyciu odzieży.

Może się zdarzyć, że ten rodzaj odzieży nie zapewnia właściwej ochrony przed aerozolami składającymi się z bardzo szkodliwych substancji i konieczne będzie zastosowanie odzieży typ 1 w celu uzyskania wymaganego poziomu ochrony i całkowitej, fizycznej izolacji pracownika od warunków środowiska pracy.

Typ 6 – odzież chroniąca przed opryskami cieczą

Odzież ochronna Typ 6 i charakteryzuje się najniższym poziomem ochrony przed  substancjami chemicznymi i jest przeznaczona do ochrony przed potencjalnym narażeniem. Typ 6 odzieży przeznaczony jest do stosowania w przypadkach, kiedy ryzyko związane z oddziaływaniem szkodliwej substancji chemicznej jest małe i nie jest konieczna całkowita izolacja uniemożliwiająca przenikanie cieczy. Odzież wykonana z tych  materiałów nie powinna być stosowana jako podstawowy sposób ochrony w sytuacjach, gdy istotna jest odporność na przenikanie środków chemicznych na poziomie molekularnym (pojedynczych cząsteczek substancji lub  ich nielicznych aglomeracji) oraz gdy wymagana jest całkowita barierowość wobec  ciekłych (lub gazowych) substancji chemicznych. Odzież typu 6 chroni przed  krótkotrwałym i mało intensywnym kontaktem z ciekłymi substancjami chemicznymi,  tj. przed przypadkowym opryskaniem kroplami olejów, rozpuszczalników, rozcieńczonych kwasów i zasad.

Odzież chroniąca przed opryskaniem cieczą może być wykonana z tkanin i  włóknin impregnowanych impregnowanych  hydro i oleofobowo Dzięki temu  charakteryzuje się lekkością i przewiewnością co pozwala na uniknięcie dyskomfortu związanego z nadmierną ochroną.

Data: 03.09.2024

Autorzy: mgr. inż. Monika Kobus, inż. Agata Kmiecik, dr inż. Sylwia Krzemińska

Odniesienie:

PN-EN 943-1+A1:2019-05 Odzież chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące skuteczności przeciwchemicznych ubiorów ochronnych typu 1 (gazoszczelnych)

PN-EN 943-2:2019-05 Odzież chroniąca przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w stanie stałym, ciekłym i gazowym, łącznie z aerozolami z cząstkami ciekłymi i stałymi — Część 2: Wymagania dotyczące skuteczności przeciwchemicznych ubiorów ochronnych typu 1 (gazoszczelnych) przeznaczonych dla zespołów ratowniczych (ET)

PN-EN 14605+A1:2010 Odzież chroniąca przed ciekłymi chemikaliami — Wymagania dotyczące odzieży ochraniającej całe ciało, z połączeniami nieprzepuszczającymi cieczy w postaci płynnej (Typ 3) lub rozpylonej (Typ 4), łącznie z wyrobami zapewniającymi tylko częściową ochronę ciała (Typy PB[3] i PB[4])

PN-EN ISO 13982-1:2008 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)

PN-EN ISO 13982-1:2008/A1:2011 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)

PN-EN 13034+A1:2010 Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi — Część 1: Wymagania dotyczące odzieży chroniącej całe ciało przed działaniem stałych cząstek substancji chemicznych unoszących się w powietrzu (typ 5 odzieży)