Baza wiedzy Środki Ochrony Indywidualnej Środki ochrony oczu i twarzy

2. KLASYFIKACJA I KONSTRUKCJA ŚRODKÓW OCHRONY OCZU I TWARZY

Klasyfikacja środków ochrony oczu i twarzy[1]

Konstrukcja środków ochrony oczu i twarzy oraz rodzaj materiałów zastosowanych do ich budowy, zależy od rodzaju/typu środka oraz jego przeznaczenia. Poszczególne rodzaje/typy lub klasy środków ochrony oczu i twarzy są zdefiniowane i opisane w normach technicznych, zawierających wymagania i metody badań w odniesieniu do tego typu wyrobów. Nazwy oraz opis poszczególnych typów/rodzajów lub klas mogą się nieco różnić w zależności od kraju, z którego pochodzą normy. Różnice te nie wpływają jednak na wybór określonego typu konstrukcji środka ochrony oczu do zastosowania na konkretnych stanowiskach pracy. W dalszej części opisu używane jest określenie środki ochrony oczu i twarzy (stosuje się również określenie – środki ochrony oczu). Jest to naturalne z uwagi na fakt, że niezależnie od konstrukcji, wszystkie tego typu środki zapewniają ochronę oczu, jak również części twarzy. Może to być niewielki obszar oczny w przypadku typowych okularów ochronnych, cała twarz w przypadku pełnych osłon twarzy, jak również uszy, głowa i szyja w przypadku kapturów lub osłon twarzy z zamontowanymi dodatkowymi osłonami.

W normach europejskich z obszaru środków ochrony indywidualnej środki ochrony oczu i twarzy podzielone są na okulary, gogle, osłony twarzy (w tym osłony siatkowe) oraz osłony spawalnicze. Do osłon spawalniczych zaliczamy tarcze, przyłbice oraz spawalnicze kaptury i gogle). Sposób podziału ochron oczu i twarzy w normach europejskich nieco różni się od podziału opisanego w normach międzynarodowych i amerykańskich. W normach międzynarodowych ISO (ISO 4007:2018[2], ISO 16321-1:2021[3], ISO 18526-2:2020[4], ISO 18526 -3:2020[5]) ochrony oczu i twarzy podzielone są na trzy zasadnicze grupy:

  • przeciwsłoneczne,
  • do zastosowań zawodowych,
  • do zastosowań sportowych.
 

Ponadto, norma międzynarodowa ISO 4007:2018 zawierająca najważniejsze określenia i definicje stosowane w obszarze środków ochrony oczu i twarzy wyszczególnia następujące typy tych ochron:

  • osłona oczu (ang. eye guard / eye shield),
  • ochrona / osłona twarzy (ang. face protector / face guard / face screen / face shield),
  • gogle (ang. goggles),
  • tarcza (ang. hand shield),
  • hełm (ang. helmet),
  • maska ochronna (ang. protective mask),
  • okulary (ang. spectacles),
  • wizjery (ang. visors),
  • elementy korekcyjne (ang. prescription parts).
 

Z kolei w normie kanadyjskiej (CSA 2015) wyróżniono siedem klas ochron:

  • okulary (ang. spectacles),
  • gogle (ang. goggles),
  • przyłbice spawalnicze (ang. welding helmets),
  • ręczne tarcze spawalnicze (ang. welding hand shields),
  • kaptury (ang. hoods class),
  • osłony twarzy (ang. face shields),
  • osłony twarzy w sprzęcie ochrony układu oddechowego (ang. respirator facepieces).
 

Konstrukcja środków ochrony oczu i twarzy[6] [7]

Konstrukcja każdego środka ochrony oczu i twarzy składa się zasadniczo z dwóch elementów. Pierwszym jest element przezierny a drugim – wszystko to, co służy do utrzymania go na głowie lub połączeniu go z przemysłowym hełmem ochronnym, bądź innym rodzajem środka ochrony indywidualnej. Poniżej opisano podstawowe konstrukcje tych elementów, wskazując na przeznaczenie każdej z nich oraz materiały zastosowane do ich budowy.

Konstrukcja elementów przeziernych

Elementy przezierne stosowane w środkach ochrony oczu i twarzy nazywane są najczęściej soczewkami (ang. lenses), szybkami ochronnymi (ang. oculars) lub wizjerami (ang. visors). W powszechnym rozumieniu „soczewka” lub „szybka ochronna” oznacza elementy przezierne, stosowane w okularach lub goglach. Określenie „wizjer” stosowane jest najczęściej w przypadku osłon twarzy (głównie w tych, które stosowane są w sprzęcie ochrony układu oddechowego). W przypadku okularów ochronnych o działaniu korekcyjnym, elementy, przez które patrzymy, nazywane są zwykle soczewkami. Jest to analogia do nazewnictwa stosowanego w optyce oftalmicznej. Wszystkie szybki ochronne, wizjery i soczewki są, z fizycznego punktu widzenia, również filtrami promieniowania optycznego. Nawet jeśli są one we wstępnej ocenie wzrokowej całkowicie przeźroczyste, mogą charakteryzować się tłumieniem szkodliwego promieniowania optycznego (najczęściej nadfioletowego). Na rysunku 2-1 przedstawiono wykres charakterystyk widmowych przepuszczania szkodliwego promieniowania optycznego w odniesieniu do przeźroczystego bezbarwnego poliwęglanu oraz szklą nieorganicznego.

Rys. 2-1. Charakterystyka widmowa przepuszczania szkodliwego promieniowania optycznego (od 200 do 850 nm) dla przeźroczystego bezbarwnego poliwęglanu oraz (A) szkła nieorganicznego (B).

Z przedstawionej na rysunku 2-1 charakterystyki widmowej widać, że promieniowanie z zakresu od 200 do około 400 nm (UV) jest praktycznie całkowicie tłumione przez badaną szybkę poliwęglanową. Widmowy współczynnik przepuszczania szkodliwego promieniowania optycznego w przypadku mierzonego zakresu promieniowania nadfioletowego nie przekracza wartości 0,001 %. Promieniowanie widzialne jest przepuszczane przez obie szybki na bardzo wysokim poziomie i wynosi  w obu przypadkach około 87 %.

Przykład przedstawiony na rysunku 2-1 ilustruje właściwości fizyczne wielu materiałów polimerowych, które wykorzystywane są do konstrukcji szybek ochronnych i wizjerów. Materiały te pochłaniają promieniowanie nadfioletowe, stając się tym samym filtrami optycznymi tego promieniowania. Do grupy materiałów polimerowych wykorzystywanych najczęściej do konstrukcji szybek ochronnych i wizjerów należą: poliwęglan (PC), polimetakrylan metylu (PMMA) lub octan celulozy (AC). Szybki ochronne o działaniu korekcyjnym wykonywane są najczęściej z węglanu diglikolu allilowego (ADC) określanego również jako CR-39 oraz Trivex-u, opracowanego w 2001 r. przez firmę PPG Industries prepolimeru na bazie uretanu.

W celu uznania szybki ochronnej za filtr promieniowania optycznego, który może być stosowany do ochrony oczu, jej właściwości w tym zakresie musza zostać potwierdzone wynikami badań laboratoryjnych. Szybki ochronne dzielą się na działające filtrująco oraz bez działania filtrującego. Te ostatnie to przeźroczyste, bezbarwne elementy optyczne, dla których określona została minimalna wartość współczynnika przepuszczania światła. Zgodnie z normą europejską EN 166: 2001[8] minimalna wartość współczynnika przepuszczania światła dla szybek ochronnych bez działania filtrującego wynosi 74,4 %. Zgodnie z normą międzynarodową ISO 16321-1:2021[9] minimalną wartość współczynnika przepuszczania światła określono na poziomie 80 % dla szybek ochronnych o grubości 2 mm i mniejszej oraz 75 % dla szybek ochronnych o grubości większej niż 2 mm. Szybki ochronne o działaniu filtrującym, nazywane również optycznymi filtrami ochronnymi, są przeznaczone do ochrony oczu w warunkach ich narażenia na szkodliwe promieniowanie optyczne. Zasada działania, podstawy konstrukcji oraz parametry służące do oceny skuteczności optycznych filtrów ochronnych zostały szczegółowo opisane w części – Optyczne filtry ochronne.

Określenie „szybka ochronna” odnosi się zarówno do elementów, które stanowią zasadnicze zabezpieczenie oczu, jak również do elementów zabezpieczających optyczne filtry ochronne przed uszkodzeniem. Elementy zabezpieczające filtry określa się mianem „zewnętrznej szybki ochronnej”. Są to relatywnie cienkie elementy (od około 0,50 mm),  wykonane z przeźroczystego bezbarwnego tworzywa sztucznego (zazwyczaj z poliwęglanu), nakładane na zasadniczy element przezierny, przeznaczony do ochrony oczu. W celu zabezpieczenia filtrów spawalniczych, montowanych np. w ręcznych tarczach spawalniczych lub w przyłbicach spawalniczych, stosuje się również zewnętrzne szybki ochronne, wykonane ze szkła nieorganicznego o grubości do około 2 mm.

Elementami przeziernymi, stosowanymi w konstrukcji środków ochrony oczu i twarzy, są również siatki. Stosuje się je głównie w osłonach twarzy (siatkowe osłony twarzy), jak również w okularach ochronnych. Okulary siatkowe są stosowane najczęściej przez górników w warunkach pracy podziemnej, gdzie występuje duże zagrożenie odpryskami ciał stałych, a zapewnienie czystości szybek ochronnych na poziomie umożliwiającym widzenie, jest w tych warunkach mocno utrudnione.

Wszystkie elementy przezierne mogą mieć konstrukcję płaską, panoramiczną lub sferyczną (tak, jak soczewki stosowane w okularach korekcyjnych). Płaskie szybki ochronne mogą być stosowane we wszystkich typach środków ochrony oczu i twarzy. Zastosowanie płaskich szybek ochronnych w takich konstrukcjach, jak osłony twarzy, może prowadzić do ograniczenia pola widzenia (brak możliwości obserwacji z boku). Pomimo znacznie mniejszych ograniczeń pola widzenia podczas zastosowana płaskiej szybki ochronnej w konstrukcjach okularów lub gogli, w tego typu ochronach stosowane są również panoramiczne szybki ochronne. W okularach ochronnych, w szczególności w okularach ochronnych o działaniu korekcyjnym, stosowane są również sferyczne szybki ochronne nazywane powszechnie soczewkami. Szybki te mają konstrukcję taką, jak soczewki okularowe stosowane w okularach korekcyjnych, wykorzystywanych do celów leczniczych. Konstrukcje tego typu opisano szczegółowo w części – Środki ochrony oczu dla osób z dysfunkcją widzenia, w której omówiono zagadnienie ochrony oczu osób z dysfunkcjami widzenia. Płaskie szybki ochronne stosowane są obecnie głównie w osłonach spawalniczych oraz okularach przeznaczonych do stosowania na „gorących” stanowiskach pracy. Wynika to z technologii, w której wykonywane są filtry spawalnicze oraz filtry chroniące przed promieniowaniem podczerwonym. Przykładem może być technologia wykonania automatycznych filtrów spawalniczych lub interferencyjnych filtrów chroniących przed podczerwienią. Postęp technologiczny w obszarze konstrukcji ekranów ciekłokrystalicznych oraz technik modyfikacji powierzchni metodami próżniowymi pozwala jednak sądzić, że w niedalekiej przyszłości powszechne staną się również panoramiczne konstrukcje automatycznych filtrów spawalniczych[10] oraz interferencyjnych optycznych filtrów ochronnych.

Materiały, z których wykonywane są szybki ochronne, powinny charakteryzować się znaczną odpornością mechaniczną oraz odpowiednimi parametrami optycznymi.

Konstrukcja elementów służących do utrzymania elementów przeziernych

Elementami służącymi do utrzymania elementów przeziernych środków ochrony twarzy są oprawy, ramki i nagłowia. Określenie „oprawa” odnosi się głównie do okularów. Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że oprawy okularów ochronnych w swej konstrukcji są podobne do okularów korekcyjnych. Takie porównanie nie jest do końca słuszne. Kształt i wielkość, jak również konstrukcja oprawy okularów korekcyjnych, zależy nie tylko od przeznaczenia (np. oprawy do zamontowania szkieł progresywnych) lecz również w znacznym stopniu od mody. W przypadku opraw okularów ochronnych koniecznie jest, aby wielkość oprawy, niezależnie od trendów mody, była wystarczająca do ochrony wymaganego przez normy obszaru ocznego, do którego zalicza się również boczną część twarzy na wysokości oczu. Oprawy okularów korekcyjnych nie mogą więc być zbyt małe, a konstrukcja ich oprawy musi zapewniać ochronę bocznej części obszaru ocznego. Można to osiągnąć dzięki zastosowaniu dodatkowej osłonki bocznej, montowanej na zauszniku lub poprzez konstrukcję samego zausznika. Zastosowanie w okularach ochronnych panoramicznych szybek ochronnych jest również rozwiązaniem konstrukcyjnym, które zabezpiecza obszar oczny z boku twarzy. Okulary ochronne mogą także posiadać dodatkowe osłonki od strony czoła. Zarówno osłonki boczne, jak i osłona od strony czoła sprawia, że konstrukcja taka staje się bardziej szczelna, ograniczając przez to ryzyko dostania się do oka lub obszaru ocznego odprysków oraz szkodliwego promieniowania optycznego. Oprawa okularów ochronnych może wraz z szybką ochronną stanowić jedną, zespoloną całość. Okulary tego typu wykonywane są zwykle z tworzyw sztucznych metodą wtryskową.

Typowe okulary ochronne produkowane są w uniwersalnych rozmiarach, tak, aby mogli je stosować różni użytkownicy, czasami o znacznie innych wymiarach twarzy i głowy. Elementem bezpośrednio utrzymującym okulary ochronne na głowie są zauszniki. Konstrukcja zauszników okularów ochronnych jest bardzo ważna, ponieważ decyduje o ich dopasowaniu i komforcie użytkowania. Muszą one charakteryzować się odpowiednimi wymiarami oraz wytrzymałością mechaniczną. Ponadto omawiane okulary ochronne zapewniają tłumienie szkodliwego promieniowania optycznego, mogącego dotrzeć do oka z boku twarzy. W warunkach narażenia na szkodliwe promieniowanie optyczne, jego znaczna dawka może dostać się do oka, jeśli oprawa okularów ochronnych nie będzie wystarczająco szczelna. Szczelność bocznej części oprawy w odniesieniu do promieniowania optycznego oznacza, że parametry określające tłumienie promieniowania optycznego, wyznaczone w odniesieniu do bocznej części oprawy, nie mogą być gorsze niż w stosunku do samej szybki ochronnej. Wytrzymałość mechaniczna musi być zapewniona przez dobór odpowiednich materiałów oraz trwałe połączenie z tą częścią oprawy, do której zamontowana jest szybka ochronna.

Materiałami wykorzystywanymi do konstrukcji opraw okularów ochronnych są w większości tworzywa sztuczne, choć spotyka się również oprawy wykonane z metalu (aluminium, stal nierdzewna, tytan, cynk, miedź, beryl, złoto i srebro). Niektóre osoby mogą być jednak uczulone na metalowe elementy oprawy. Najczęstszą przyczyną odczynów alergicznych jest obecność niklu w stopie metalu. Wszystkie elementy oprawy przylegające bezpośrednio do skóry użytkownika muszą być więc wykonane z materiałów, które nie wywołują odczynów alergicznych (hipoalergicznych). Do materiałów tych zalicza się PVC i niektóre silikony, w tym silikon medyczny (Morgan 2018).

Osobnym zagadnieniem jest konstrukcja opraw okularowych, przeznaczonych do montażu szybek ochronnych o działaniu korekcyjnym. Konstrukcje tego typu opisano szczegółowo w  części – Środki ochrony oczu dla osób z dysfunkcją widzenia.

W środowisku pracy mogą wystąpić jednak warunki, w których szczelność okularów ochronnych jest niewystarczająca, wówczas zaleca się stosowanie gogli ochronnych. Konstrukcja oprawy gogli, które w założeniu powinny ściśle przylegać do twarzy użytkownika, zapewnia w porównaniu do okularów ochronnych, znacznie większą szczelność. Oprawy gogli wykonywane są w większości z elastycznych tworzyw sztucznych. Kształt oprawy jest tak wyprofilowany, aby po odpowiednim naciągnięciu taśmy opasującej głowę, oprawa gogli ściśle przylegała do twarzy. Ścisłe przyleganie oprawy gogli do twarzy sprawia jednak, że w wyniku pocenia może dojść do zamglenia szybki ochronnej[11]. Problem ten rozwiązywany jest poprzez zastosowanie systemów wentylacyjnych lub stosowanie tzw. niezaparowujących szybek ochronnych (antyfog). Systemy wentylacji oraz niezaparowujące szybki ochronne mogą być stosowane równocześnie. Odporne na zaparowanie szybki ochronne pokryte są od wewnętrznej (od strony oka) warstwą substancji hydrofobowej, zapobiegającej zaparowaniu. Warstwa taka może być naniesiona na stałe na szybkę ochronną. Stosowane są również specjalne preparaty, które nanoszone są na szybkę przez samego użytkownika. Efektywny czas działania tego typu preparatów jest zwykle ograniczony. Systemy wentylacji stosowane w oprawach gogli ochronnych mogą zasadniczo różnić się od siebie. Najprostszym systemem jest układ niewielkich otworów na oprawie gogli. System wentylacji może przyjmować również formę kanałów wentylacyjnych. Otwory na powierzchni oprawy mogą jednak rozszczelniać konstrukcję gogli. Odpowiednio zaprojektowane systemy kanałów wentylacyjnych pozwalają na zachowanie szczelności na wysokim poziomie, przy jednoczesnym wentylowaniu obszaru pod goglami. Przykłady systemów wentylacyjnych gogli, zapewniających szczelność, przedstawiono na rysunku 2-1.

Rys. 2-2. Systemy wentylacji gogli: (A) otwory na górnej powierzchni oprawy; (B) kanały wentylacyjne w dolnej części oprawy.

Właściwe utrzymanie gogli na głowie umożliwia opasująca ją taśma, która wykonana jest z elastycznego materiału (gumy). Taśma musi być wyposażona w system regulacji, pozwalający na jej dostosowanie do obwodu głowy użytkownika. Jej prawidłowe dopasowanie i regulacja powinny uniemożliwić zsunięcie się gogli podczas wykonywanej pracy, ale jednocześnie taśma nie może powodować dyskomfortu (ze względu na zbyt duży docisk).

Gogle ochronne mogą być wykonane również z metalu. Materiał ten stosowany jest głównie w goglach odchylnych dla spawaczy. W goglach tego typu w oprawie jest dodatkowa, odchylana ramka, w której zamontowane są filtry spawalnicze. Gogle tego typu umożliwiają obserwację otoczenia bez filtra spawalniczego oraz z nim.

Podobnie jak w przypadku okularów ochronnych, wszystkie elementy oprawy gogli, mające bezpośredni kontakt z głową użytkownika, powinny być wykonane z bezpiecznych materiałów nie wywołujących odczynów alergicznych.

W przypadku osłon twarzy szybka ochronna utrzymywana jest na nagłowiu lub hełmie ochronnym. Nagłowie lub ramka łącząca osłonę twarzy z hełmem wykonywane są w całości z tworzyw sztucznych lub z tworzyw sztucznych w połączeniu z elementami metalowymi. Osłona twarzy musi posiadać mechanizm podnoszenia i opuszczania. Jego konstrukcja powinna zapewnić płynne, nie wymagające zbyt dużej siły podnoszenie/opuszczanie osłony przy jednoczesnym blokowaniu jej w pozycjach podniesiona/opuszczona. Elementy nagłowia, służące do utrzymania osłony na głowie, muszą mieć system regulacji służący do dopasowania do jej obwodu. W niektórych konstrukcjach osłon, w szczególności tych, które charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną (co pociąga za sobą wzrost masy całej osłony), stosowane są również elementy do regulacji położenia wysokości nagłowia. Właściwe dopasowanie nagłowia powinno gwarantować, że niezależnie od pozycji, w której osłona jest użytkowana (podniesiona/opuszczona), nie może się ona zsunąć z głowy w warunkach użytkowania.

W przypadku zamocowania osłony do przemysłowego hełmu ochronnego[12], o jakości jej dopasowania do twarzy decyduje zarówno konstrukcja hełmu, jak i elementów łączących. Większość dostępnych na rynku osłon twarzy, przeznaczonych do stosowania z hełmem, przeznaczona jest do konkretnej konstrukcji hełmu. Producenci hełmów i osłon tak projektują swoje wyroby, aby określone typu osłon pasowały do określonej grupy hełmów. Rzadziej spotykane są konstrukcje nahełmowych osłon twarzy, które w założeniu mają pasować do dowolnego typu hełmu. Analizując konstrukcje nagłowia, które pojawiały się na rynku w trakcie ostatnich trzech dekad, można zaobserwować, że w tej dziedzinie został poczyniony duży postęp. Dotyczy to zarówno samych materiałów, jak również systemów regulacji. Stosowane współcześnie do konstrukcji nagłowia materiały są elastyczne, bezpieczne pod kątem zdrowotnym, przyjazne w kontakcie z głową oraz trwałe. Na uwagę zasługuje również ergonomiczna konstrukcja elementów opasujących głowę oraz systemów regulacyjnych.

Sposób osadzenia przyłbicy na głowie jest analogiczny do opisanych powyżej osłon twarzy. Mogą być one mocowane na nagłowiu lub hełmie. Nieprzezroczysty materiał przyłbicy osłania całą twarz, a obserwacja może być prowadzona przez relatywnie niewielkich rozmiarów płaską szybkę ochronną. Dodatkowo do przyłbicy mogą być zamontowane elementy osłaniające uszy, szyję i kark. Typowym zastosowaniem przyłbicy jest ochrona twarzy pracownika podczas spawania. W tego typu konstrukcjach zastosowanie relatywie niedużych rozmiarów filtra spawalniczego (np. 110 x 90 mm), pozwala jednocześnie na obserwację spawanego elementu. Obecnie zmieniają się trendy w projektowaniu przyłbic. Tradycyjne przyłbice charakteryzują się dużą powierzchnią ochrony (ochrona twarzy i przyległych części ciała), lecz niewielką powierzchnią elementu, przez który prowadzona jest obserwacja. Współcześnie dotyczy to w szczególności przyłbic spawalniczych, w których coraz więcej miejsca zajmuje optyczny filtr ochronny. Spotykane są również takie konstrukcje przyłbic, w których filtry mają kształt panoramiczny, co znacznie poszerza pole widzenia.

Pisząc o podstawach konstrukcji okularów, gogli, osłon i przyłbic należy również zwrócić uwagą na fakt, że projektanci tych ochron dbają również o to, aby ich wygląd odpowiadał aktualnym trendom mody. Ochrony oczu i twarzy muszą już nie tylko chronić i być komfortowe w użytkowaniu, ale muszą jeszcze podobać się użytkownikom. Ma to nie tylko znaczenie estetyczne. Ochrony zaprojektowane zgodnie z trendami mody, o niestandardowym wyglądzie, są o wiele chętniej stosowane. Nikogo już nie dziwi, że wzornictwo okularów ochronnych lub gogli jest inne dla kobiet i inne dla mężczyzn. Szczególnym zainteresowaniem projektantów są objęte konstrukcje przyłbic spawalniczych. Ich wzornictwo konkuruje z wzornictwem powszechnie użytkowanych w przestrzeni publicznej środków ochrony indywidualnej (np. kasków rowerowych, motocyklowych, itp.).

Nieco w tyle poza trendami mody zostają tradycyjne, trzymane w ręku tarcze spawalnicze. Ich konstrukcja pozostała niezmieniona praktycznie od ubiegłego wieku. Wciąż popularne, m.in. z uwagi na niewielką cenę, są tarcze spawalnicze wykonane z preszpanu, fibry lub z tworzyw sztucznych. Ich cechami konstrukcyjnymi, na które bezpośrednio zawracają uwagę zawodowi spawacze, są: masa oraz optymalne wyważenie. Rodzaj oraz miejsce zamontowania uchwytu na tarczy musi być tak dobrane, aby użytkowanie jej było ergonomiczne. Niestety niektórzy projektanci nie uwzględniają tego wymagania w pełnym zakresie. Można spotkać konstrukcje, które – z uwagi na chęć zminimalizowania kosztów produkcji tarczy, mają nieergonomiczną konstrukcje, co staje się uciążliwe podczas długotrwałego użytkowania. Tarcze spawalnicze mogą być przeznaczone do zastosowań profesjonalnych (dla zawodowych spawaczy) lub do zastosowań typowo hobbystycznych. Tarcze dla amatorów spawania mogą mieć znacznie mniejsze wymiary z uwagi na mniej poważne zagrożenia podczas krótkotrwałego spawania z użyciem amatorskiego sprzętu spawalniczego.

Kaptury ochronne przypominają w swej konstrukcji przyłbice, z tą jednak różnicą, że twarz, głowa, szyja, uszy oraz kark chronione są elastycznym, niepalnym materiałem tekstylnym lub skórą. Szybki ochronne, w większości płaskie, montowane są w kapturach w sztywnych oprawach lub ramkach. Elastyczność, którą zapewniają kaptury, ułatwia pracę w miejscach, w których z uwagi na ograniczenia gabarytowe, występują trudności w stosowaniu przyłbic.

Konstrukcja elementów, w których zamontowany jest wizjer w sprzęcie ochrony układu oddechowego, zależy od przeznaczenia i konstrukcji tego sprzętu. Wizjery są elementem masek z pochłaniaczami, sprzętu z wymuszonym przepływem powietrza, kapturów ucieczkowych, jak również odzieży ochronnej izolującej cały organizm. Wizjery, montowane w tego typu sprzęcie ochronnym, posiadają w większości kształt panoramiczny oraz mają właściwości niezaparowujące. Z uwagi na specyfikę zagrożeń środowiska pracy (szczególnie podczas akcji ratunkowych) w sprzęcie ochrony układu oddechowego montowane mogą być również wycieraczki, umożliwiające oczyszczenie zewnętrznej powierzchni wizjera.

Optyczne filtry ochronne

Zasada działania, podział i konstrukcja optycznych filtrów ochronnych

Głównym zadaniem optycznych filtrów ochronnych jest stworzenie bariery dla szkodliwego promieniowania optycznego. Zatem zapewnienie takich warunków, aby do oka docierało promieniowanie wyłącznie w ilości nieprzekraczającej wartości MDE – maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji[13] [14] przy jednoczesnym zachowaniu transmisji światła na poziomie zakresu widmowego, umożliwiającego komfortowe wykonywanie czynności przewidzianych na danym stanowisku pracy. Z drugiej strony optyczne filtry ochronne, jako element kompletnej konstrukcji środków ochron oczu, stanowią barierę dla oczu przeciw zagrożeniom mechanicznym, takim jak: uderzenia i odpryski ciał stałych, cząstek stopionego metalu, rozbryzgi ciekłych substancji chemicznych i biologicznych, a także gazy lub pary mogące wywoływać podrażnienia lub urazy narządu wzroku. Zasadę działania optycznych filtrów ochronnych ilustruje schemat przedstawiony na rysunku 2-3.

Rys. 2-3. Zasada działania optycznych filtrów ochronnych – schemat drogi wiązki promieniowania optycznego przechodzącej przez optyczny filtr ochronny; (1) – optyczny filtr ochronny, (2) – wiązka promieniowania optycznego padająca na filtr optyczny, (3) – wiązka promieniowania optycznego przechodząca przez filtr optyczny, (4) – rozproszenie wsteczne promieniowania optycznego, (5) – część promieniowania optycznego zaabsorbowana w próbce, (6) – rozproszenie promieniowania optycznego do przodu.

Promieniowanie optyczne[15], przechodząc przez dowolny element optyczny (również każdy optyczny filtr ochronny), podlega trzem zasadniczym procesom, tj.: transmisji, rozproszeniu do przodu (T), odbiciu i rozproszeniu do tyłu (R) oraz absorpcji (A). Podstawowe równanie bilansu energetycznego wyraża zależność między transmisją, odbiciem i absorpcją i jest przedstawione następującym wzorem:

A + R + T =1, gdzie:    

A, R i T wyrażone są w jednostkach względnych.  

Optyczne filtry ochronne projektowane są zarówno do ochrony przed szkodliwym promieniowaniem optycznym, emitowanym ze źródeł naturalnych (Słońce), jak również sztucznych (sztuczne źródła promieniowania optycznego – nielaserowe i laserowe o zróżnicowanym zakresie widmowym.

Podział optycznych filtrów ochronnych odnosi się do charakteru promieniowania optycznego (promieniowanie nielaserowe i laserowe), przeznaczenia filtrów (źródła promieniowania oraz procesy technologiczne) oraz zakresu widmowego (nadfiolet, promieniowanie widzialne oraz podczerwone). Podział ten zilustrowano na schemacie przedstawionym na rysunku 2-4.

Rys. 2-4. Podział optycznych filtrów ochronnych z uwzględnieniem charakteru promieniowania, zastosowania filtrów oraz zakresu szkodliwego promieniowania optycznego przed którym filtry zapewniają ochronę.

Wśród filtrów chroniących przed promieniowaniem nielaserowym wyróżnia się:

  • filtry zapewniające ochronne przed silnymi źródłami sztucznego promieniowania nadfioletowego (filtry chroniące przed UV),
  • filtry chroniące przed olśnieniem wywołanym promieniowaniem widzialnym (głównie promieniowaniem słonecznym),
  • filtry stosowane podczas spawania i w technikach pokrewnych,
  • filtry służące do ochrony przed promieniowaniem podczerwonym (IR) emitowanym na „gorących” stanowiskach pracy.
 

W nowych normach międzynarodowych ISO (ISO 16321-1, ISO 18526-2, ISO 18526-3) spośród filtrów zabezpieczających przed promieniowaniem podczerwonym  wyróżniono osobno kategorię filtrów stosowanych w procesie wydmuchiwania szkła.

Filtry chroniące przed UV są szeroko stosowane w przemyśle i medycynie. Oprócz zdolności tłumienia promieniowania z zakresu nadfioletu, musza zapewnić również tłumienie (na odpowiednim poziomie) promieniowania widzialnego, które towarzyszy zwykle promieniowaniu nadfioletowemu. Ilość towarzyszącego promieniowania widzialnego zależy głównie od rodzaju źródła promieniowania nadfioletowego. Wartość współczynnika przepuszczania światła w przypadku tego typu filtrów skorelowana jest więc z poziomem, na jakim blokowane jest szkodliwe promieniowanie nadfioletowe. Filtry chroniące przed nadfioletem są wykorzystywane głównie do ochrony przed promieniowaniem z takich źródeł, jak: lampy rtęciowe niskoprężne (m.in. lampy używane do wzbudzania fluorescencji lub „czarne światło”, lampy aktyniczne oraz bakteriobójcze), lampy rtęciowe średnioprężne (m.in. lampy fotochemiczne), lampy rtęciowe wysokoprężne i lampy halogenowe (m.in. lampy słoneczne używane w solariach).

Filtry chroniące przed olśnieniem[16] wywołanym promieniowaniem widzialnym są przeznaczone głównie do ochrony przed promieniowaniem słonecznym oraz olśnieniem wywołanym przez źródła sztuczne, emitujące promieniowanie w przestrzeni otwartej (np. olśnienie wywołane reflektorami pojazdów). Z uwagi na występowanie w widmie promieniowania słonecznego promieniowania nadfioletowego (z zakresu UV-B i UV-A) filtry chroniące przed olśnieniem muszą zapewnić również ochronę przed promieniowaniem UV. Spotykane są również takie filtry chroniące przed olśnieniem, w stosunku do których wymagana jest również ochrona przed promieniowaniem podczerwonym.

Filtry przeznaczone do stosowania podczas spawania i w technikach pokrewnych zapewnią ochronę oczu przed intensywnym światłem (olśnienie) oraz promieniowaniem nadfioletowym i podczerwonym, wchodzącym w skład całego widma promieniowania optycznego, emitowanego podczas określonego procesu technologicznego. Proporcja ilości emitowanego promieniowania w poszczególnych zakresach widmowych (UV, VIS, IR)  zależy od zastosowanych urządzeń i technologii spawania. Podobnie jak w przypadku filtrów chroniących przed UV, współczynnik przepuszczania dla tego typu filtrów jest skorelowany z poziomami, na jakich blokowane jest promieniowanie nadfioletowe i podczerwone.

Filtry służące do ochrony przed promieniowaniem podczerwonym[17], emitowanym na „gorących” stanowiskach pracy, zapewniają tłumienie promieniowania podczerwonego oraz towarzyszącego mu promieniowania widzialnego. W przypadku tego typu filtrów również obowiązuje zasada polegająca na skorelowaniu współczynnika przepuszczania światła z poziomem, na jakim powinno być blokowane promieniowanie podczerwone. Pojęcie „gorące stanowiska pracy” dotyczy przede wszystkim przemysłu hutniczego i odlewniczego, gdzie termicznymi źródłami promieniowania są: płynna stal, żeliwo, metale żelazne i nieżelazne, żużel, masa szklana oraz rozgrzane do wysokiej temperatury ściany pieca, kadzi, wanien szklarskich, itp. Stanowiska takie występują również w pozostałych gałęziach przemysłu, gdzie źródłami są rozgrzane do wysokich temperatur elementy i ściany różnego rodzaju pieców (np. pieców hartowniczych). Filtry chroniące przed promieniowaniem podczerwonym stosowane są również, jako osłony twarzy w strażackich hełmach ochronnych. W przypadku filtrów stosowanych w hełmach strażackich wymagana jest także ochrona przed promieniowaniem nadfioletowym.

Dla filtrów oraz kompletnych ochron stosowanych do ochrony przed promieniowaniem laserowym[18] gęstości mocy (E) lub gęstości energii (H) stosowane w badaniach odporności energetycznej są bardzo zróżnicowane. Dla filtrów o najniższej gęstości optycznej (filtry oznaczone LB1) przeznaczonych do ochrony przed ciągłym promieniowaniem laserowym z zakresu od 180 do 315 nm gęstość mocy promieniowania laserowego w badaniu odporności energetycznej wynosi 0,01 W/m2. Z kolei dla filtrów o najwyższej gęstości optycznej (filtry oznaczone LB 10) przeznaczonych do ochrony przed impulsowym promieniowaniem laserowym z zakresu długości fali od 1400 nm do 1000 μm, dla którego czas trwania impulsu jest mniejszy niż 10-9 s (lasery pracujące w trybie synchronizacji modu) gęstość mocy promieniowania laserowego w badaniu odporności energetycznej wynosi aż 1021 W/m2.

Optyczne filtry optyczne można podzielić również na filtry pasywne i aktywne[19]. W przypadku filtrów pasywnych poziom przepuszczania promieniowania optycznego jest stały. Do ich konstrukcji stosowane jest szkło nieorganiczne lub cała gama tworzyw sztucznych (głownie poliwęglany). Modyfikacja charakterystyki widmowej „czystego” szkła lub tworzywa sztucznego polega na dodaniu do materiału, z którego wykonuje się filtr (tzw. materiału podłoża) barwników zmieniających zaciemnienie filtra lub przepuszczanie dla zakresów promieniowania nadfioletowego lub podczerwieni. Dodatkowo powierzchnie filtrów pasywnych mogą być pokrywane warstwami modyfikującymi przepuszczanie lub odbicie padającego na nie promieniowania optycznego (głównie zewnętrzne powierzchnie filtrów, takie jak warstwy przeciwodblaskowe) oraz warstwami przeciw zaparowaniu (nanoszone na wewnętrzną, od strony oka, powierzchnię filtra). Drugą kategorią filtrów ochronnych są filtry aktywne, które wykonane są z materiałów pozwalających na zmiany ich gęstości optycznej pod wpływem różnych czynników. Aktywność takich filtrów może być wywołana:

  • bezpośrednio promieniowaniem optycznym (np. efekt fotochromowy),
  • pośrednio, poprzez zainicjowanie promieniowaniem optycznym impulsu elektrycznego, wywołującego zmiany w strukturze materiału, z którego wykonany jest filtr (np. zmiany struktury substancji ciekłokrystalicznych),
  • efektem polaryzacji.
 

Najbardziej znanym efektem pozwalającym na zmianę gęstości optycznej filtrów ochronnych jest efekt fotochromowy. Jest on wywołany promieniowaniem optycznym z zakresu nadfioletu (UV). W wyniku padania promieniowania nadfioletowego na materiał fotochromowy następuje jego zaciemnienie, a więc zwiększa się jego gęstość optyczna. Poziom przepuszczania promieniowania widzialnego przechodzącego przez filtr fotochromowy regulowany jest zmianami natężenia promieniowania nadfioletowego (UV), zachodzącymi w środowisku użytkowania filtrów. Efekt fotochromowy jest powszechnie wykorzystywany do konstrukcji soczewek okularowych, używanych w optyce oftalmicznej, oraz w filtrach stosowanych w okularach przeciwsłonecznych. Występuje on dla szerokiego zakresu widmowego nadfioletu. Materiały fotochromowe, stosowane w optyce oftalmicznej, ulegają zaciemnieniu zarówno pod wpływem promieniowania nadfioletowego z zakresu UV-B (280-315 nm) i UV-A (315-400 nm), występującego w atmosferze, jak również w wyniku oddziaływania sztucznych źródeł promieniowania nadfioletowego, emitującego promieniowanie z zakresu UV-C (100-280 mn). Przykładem rozwiązania, w którym efekt fotochromowy wykorzystywany jest także dla zakresu promieniowania nadfioletowego, emitowanego ze źródeł sztucznych (UV-C), jest konstrukcja fotochromowego automatycznego filtra spawalniczego (Pościk, Kubrak, Włodarski 2006).

Kolejnym czynnikiem inicjującym właściwości optyczne aktywnych filtrów ochronnych jest polaryzacja światła. Promieniowanie optyczne emitowane z większości źródeł naturalnych i sztucznych jest zdepolaryzowane. Powszechnie stosowaną metodą ograniczenia ilości światła (np. techniki wykorzystywane w fotografii) jest wycięcie części promieniowania widzialnego poprzez wykorzystanie dwóch skrzyżowanych polaryzatorów.

Środki ochrony oczu dla osób z dysfunkcją widzenia[20]

Utrata zdolności prawidłowego widzenia przyczynia się do wykluczenia z życia społecznego a przede wszystkim zawodowego. Z raportu  Instytutu Ochrony Zdrowia opublikowanego w 2016r.[21] wynika, że do najczęstszych przyczyn zaburzeń wzroku na świecie należą wady refrakcji (42%), zaćma (33%) oraz jaskra (2%). Dominującą przyczyną ślepoty jest zaćma (51%), w dalszej kolejności jaskra (8%) i zwyrodnienie plamki żółtej określane jako AMD (AMD – ang. age-related macular degeneration) (5%).Wiadomo, że wady wzroku narastają z wiekiem i są nieodłącznym skutkiem starzejącego się organizmu, w tym narządu wzroku. W Polsce i na świecie masowo rośnie ilość osób z upośledzeniem wzroku (zaćma, jaskra, AMD, powikłania siatkówkowe w cukrzycy, zatory i zakrzepy naczyń siatkówki). Dla przykładu zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) dotyczy głównie ludzi po 50 roku życia. Z raportu na rzecz zdrowego starzenia się[22] wynika, że problem ten dotyczy w Polsce około 1,5 mln osób. Jednak, niepokojący jest fakt, że np. operacje zaćmy są wykonywane również osobom w wieku znacznie niższym niż 50 lat, a nawet nastolatkom. Przyczyn należy upatrywać w negatywnych oddziaływaniach środowiskowych takich jak, spędzanie coraz więcej czasu przed monitorami i ekranami urządzeń elektronicznych (intensywna praca wzrokowa), długie przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych (narażenie na czynniki biologiczne), niewłaściwa dieta i wiele innych. Jednym z istotnych czynników sprzyjających pogorszeniu się stanu narządu wzroku jest nieodpowiednia ochrona oczu przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi w środowisku pracy i życia codziennego. Należy podkreślić, że problem chorób oczu dotyczy dużej liczby osób w wieku produktywnym. Świadczenia wypłacane przez ZUS związane z niezdolnością do pracy w grupie: choroby oka i przydatków oka wzrosły o  18,3% w 2016 r. (1805,3 tyś) w porównaniu z 2012 r. (1474,8 tyś) [23]. Według badań Europejskiego Ankietowego Wywiadu Zdrowia (ang. European Health Interview Survey – EHIS) przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) w 2014 r. (aktualne dane opublikowane w 2016 r. przez Instytut Ochrony Zdrowia) ponad 52% mieszkańców Polski w wieku 15 lat lub więcej używało okularów lub szkieł kontaktowych w celu korekcji wad refrakcji. W grupie wieku 50–59 lat było to niemal 76%, w trzech kolejnych grupach wiekowych powyżej 80%[24]. W celu zapewnienia ochrony oczu w środowisku pracy stosuje się różnego rodzaju ochrony w formie okularów ochronnych, gogli lub osłon twarzy zależności od rodzaju występujących zagrożeń[25]. Są to najczęściej wyroby przeznaczone do ochrony zarówno przed zagrożeniami związanymi z występowaniem szkodliwego promieniowania optycznego oraz zagrożeniami mechanicznymi. Dobra jakość i niezawodność środków ochrony oczu polega na zapewnieniu całkowitego bezpieczeństwa dla oczu przy jednoczesnym zapewnieniu zdolności widzenia na odpowiednim poziomie wymaganym na danym stanowisku pracy. Zagadnienie związane z zapewnieniem odpowiedniego poziomu widzenia przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony oczu jest kluczowe przy doborze środków ochrony oczu dla osób z wadami wzroku.

Niewłaściwe użytkowanie lub brak odpowiednich środków ochrony oczu (wymaganych do występujących zagrożeń) przy jednoczesnym niewłaściwym oświetleniu miejsc oraz braku zapewnienia prawidłowego widzenie, w szczególności dla osób z wadami wzroku pracy może skutkować uszkodzeniem narządu wzroku, powstawaniem nowych wad wzroku lub pogłębienie już występujących.

Wady wzroku

Zaburzenia zdolności prawidłowego widzenia wiążą się z mechanizmami refrakcji i akomodacji oka odpowiadającymi za prawidłowe, ostre widzenie jak i prawidłową percepcję widzenia barw (trichromatyzm). Najważniejsze wady wzroku związane z utratą ostrego widzenia związane są z procesami refrakcji i akomodacji. Wśród nich należy wymienić wady związane z niewłaściwą budową oka i wady związane z procesami starzenia. Są to:

  • Nadwzroczność (nazywana również dalekowzrocznością), jest to wada wzroku, w której siatkówka jest zbyt blisko soczewki i rogówki, w wyniku czego promienie świetlne nie przecinają się i nie powstaje ostry obraz.
  • Krótkowzroczność– wada, w której promienie świetlne zbiegają się przed siatkówką i w efekcie ostry obraz powstaje w miejscu, gdzie nie ma komórek światłoczułych, a do siatkówki dociera już nieostry obraz.
  • Astygmatyzm (zwany również niezbornością) – to wada wzroku, która jest wynikiem zaburzonej symetrii oka promienie załamują się inaczej w pionie niż w poziomie. W efekcie powstaje rozmycie obrazu w jedną stroną oraz zniekształcenia widzenia takie jak deformacje linii prostych.
  • Starczowzroczność, czyli postępujący z wiekiem spadek zdolności soczewki do akomodacji spowodowany utratą jej elastyczności. Problem dotyczy osób po 40-tym roku życia. Objawia się pogorszoną zdolnością widzenia z bliska, czytania czy oglądania małych przedmiotów.
 

Prawidłową percepcję widzenia i rozpoznawania barw nazywa się trichromatyzmem[26]. Wówczas widzenie następuje za pomocą trzech różnych rodzajów komórek receptorowych  (zwanych czopkami) odpowiedzialnych za widzenie barwne, wrażliwych na światło o różnej długości fali. Czopki są uszeregowane według długości fal przypadających na piki ich czułości spektralnej: krótkie (S, od ang. short), średnie (M, od ang. medium) i długie (L, od ang. long), nazywane czasem czopkami niebieskimi, zielonymi i czerwonymi. Zaburzenie wrażliwości na barwy nazywa się dichromatyzmem (inaczej zaburzenie trichromacji), jest związane z obniżoną lub brakiem wrażliwości na światło jednego z rodzajów czopków. Wówczas można mówić o trzech rodzajach wad widzenia barwnego:

  • Protanomalia (ang. protanomaly) związana jest z obniżoną percepcją nasycenia i jaskrawości czerwieni;
  • Deuteranomalia (ang. deuteronamaly) – obniżona percepcja nasycenia (ale nie jaskrawości) zieleni;
  • Tritanomalia (ang. tritanomaly) – dotyczy obniżonej percepcji widzenia barwy niebieskiej.
 

Upośledzenie widzenia barw CVD (ang. color vision deficiency) dotyczy dużej grupy ludzi[27] (około 8% mężczyzn i 0,5% kobiet), w tym  osób czynnych zawodowo. Niestety wada ta w praktyce oznacza, że większość zawodów nie jest dla nich dostępna[28] [29] [30] [31]. Osoby z dysfunkcją widzenia barwnego uzyskują negatywną ocenę podczas testów kwalifikujących do wykonywania takich zawodów jak min.: pilot, kierowca, logistyk, projektant (moda, wzornictwo, architektura), fotograf, informatyk, malarz, lakiernik, cukiernik, kucharz, chemik, mechanik, elektryk, lekarz i inne medyczne oraz nadzorujące procesy technologiczne. Zaburzenia widzenia barw mogą uniemożliwiać wykonywanie pewnych czynności bądź mieć negatywny wpływ na interpretowanie i rozumienie sygnałów wizualnych opartych o kolory co bezpośrednio wiąże się z zachowaniem bezpieczeństwa pracy[32].

Upośledzenia widzenia barw są uwarunkowane genetycznie. Niedostatek widzenia barwnego jest powiązany z defektami genetycznymi w obrębie fotoreceptorów. Natomiast nabyte zaburzenia widzenia barw są związane z chorobami siatkówki (np. AMD), nerwu wzrokowego i konsekwencją oddziaływania negatywnego określonych leków[33] [34].

Poza wymienionymi wadami wzroku współczesne społeczeństwo cierpi na starcze zwyrodnienie plamki żółtej (ang. AMD – age-related macular degeneration). AMD dotyczy osób po 50 roku życia. Choroba ta niszczy plamkę żółtą, która zapewnia ostre, centralne widzenie potrzebne do wyraźnego widzenia obiektów.  Szacuje się, że na AMD choruje około 25 milionów ludzi na świecie, co stanowi 10% osób po 50 roku życia. Natomiast fakt wydłużenia się życia społeczeństw powoduje, że w ciągu kolejnych 25 lat, szacunkowa liczba chorych na AMD może ulec potrojeniu. W Polsce prognozuje się, że w 2020 na AMD zachoruje 2 mln osób[35].

Jaskra jest schorzeniem, na które cierpi 67 milionów ludzi na świecie. Aż u 6 milionów doprowadziła do całkowitej ślepoty. Nieodwracalnie uszkadza nerw wzrokowy. Jej przyczyny nie są do końca jasne, ale działanie prowadzi do zaniku włókien nerwu wzrokowego i ubytków w polu widzenia, co w konsekwencji może oznaczać całkowitą utratę wzroku[36]. Powolny i trudny do zdiagnozowania rozwój choroby początkowo objawia się tylko zaburzeniami wzroku, czasem przyczynia się do niewyraźnego albo podwójnego widzenia. Jest to proces postępujących zmian chorobowych związanych bezpośrednio ze starzeniem się organizmu i jego tkanek. Współczesna okulistyka nie jest w stanie dokonać korekty tej wady, ani zatrzymać jej progresji.

Zaćma, zwana również kataraktą, to zmętnienie soczewki oka. Jest efektem zaburzeń przemiany materii soczewki i utraty jej przejrzystości i może prowadzić do całkowitej utraty widzenia. Najczęściej występująca kataraktą jest zaćma starcza, która pojawia się zwykle po 50. roku życia. W przypadku zaćmy starczej dochodzi do obniżenia ostrości wzroku zarówno z bliska jak i z daleka. Rozróżnia się kilka rodzajów tej choroby:

  • Zaćma korowa- zmętnienie zlokalizowane jest w powierzchniowych warstwach soczewki, oprócz zaburzonej ostrości wzroku może pojawić się również podwójne widzenie;
  • Podtorebkowa czaszowata- zmętnienie tylnej torebki soczewki o powolnym przebiegu, objawy są dosyć nasilone i występuje rozszczepienie światła i związane z tym olśnienie utrudniające wykonywanie pewnych czynności
  • Jądrowa- zmętnienie zlokalizowane jest w jądrze soczewki, postępuje powoli i nie zaburza ostrości widzenia, natomiast prowadzi do krótkowzroczności.
 

Na podstawie stopnia zmętnienia możemy podzielić zaćmę starczą na postać początkową (zaćma początkowa), w której zmętnienie dopiero się rozpoczyna oraz postać dojrzałą (zaćma całkowita), zmętnienie obejmuje całą soczewkę. Dalsze etapy rozwoju zaćmy dojrzałej mogą przekształcić się w zaćmę przejrzałą, w której dochodzi do całkowitego zniszczenia soczewki na skutek rozpływu jej mas i obkurczenia.

Do objawów zaćmy zaliczamy zaburzenia widzenia, które charakteryzują się zmętnionym i niewyraźnym obrazem, utrata ostrości widzenia a nawet całkowitą utratę widzenia. U pacjenta istnieje możliwość zaobserwowania gołym okiem zmiany koloru źrenicy na szarobiały, co jest konsekwencją zmętnienia soczewki. Na rysunku 2-5. przedstawiono fotografię gałki ocznej podczas chirurgicznego usunięcia zaćmy.

Rys. 2-5. Operacja chirurgicznego usunięcia zaćmy [źródło: CIOP-PIB].

Środki ochrony oczu dla osób z wadami wzroku

Wady wzroku w zależności od ich rodzaju i stopnia zaawansowania mogą wpływać na jakość i komfort wykonywanej pracy lub w skrajnym wypadku być przeszkodą w wykonywaniu określonych zawodów.

Wady wzroku, które są poddawane korekcji, jak na przykład wady refrakcji mogą w znaczący sposób ograniczyć dostęp do wykonywania szczególnych czynności zawodowych opartych o precyzyjne zadania wzrokowe, gdzie wymagany jest pełny zakres ostrego widzenia. Natomiast upośledzenie widzenia barw wyklucza osoby z wykonywania ściśle określonych zawodów, szczególnie z zakresu transportu, czy medycyny[37]. Osoby z wadami wzroku muszą być traktowane w szczególny sposób z uwagi na bezpieczeństwo wykonywanej pracy. W zależności od rodzaju wady wzroku stosuje się odpowiednie środki ochrony oczu. W procesie kwalifikacji osób z wadami wzroku do pracy na stanowiskach wymagających zastosowania środków ochrony oczu należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby zastosowane środki ochrony indywidualnej zapewniały zarówno ochronę, jak również indywidualnie wymagany poziom widzenia i komfort pracy wzrokowej. Istnieją możliwości zastosowania u osób z dysfunkcją widzenia ochron oczu wraz ze stosowanymi na co dzień okularami korekcyjnymi. Jednak z praktyki wynika, że w wielu przypadkach bardzo jest to utrudnione lub niemożliwe z powodu braku możliwości dopasowania dwóch niezależnych wyrobów (nachodzących na siebie) lub z konieczności zastosowania specjalnych optycznych filtrów ochronnych.

Okulary i gogle korekcyjno-ochronne[38]

Na rynku obrotu środkami ochrony oczu istnieją specjalne środki ochrony oczu dla osób aktywnych zawodowo, które mają wady refrakcji. Zgodnie z obowiązującym prawem, wszystkie środki ochrony indywidualnej, w tym przeznaczone dla użytkowników wymagających korekcji wzroku, powinny być dopuszczone do stosowania na podstawie określenia zgodności z wymaganiami zasadniczymi rozporządzenia 2016/425[39] nt. środków ochrony indywidualnej. Istnieje kilka rozwiązań w zakresie ochron oczu dla osób z wadami refrakcji, poprzez stosowanie: środków ochrony oczu dostosowanych do ich noszenia wraz z okularami lub szkłami kontaktowymi, stosowanie specjalistycznych ochron oczu z wmontowanymi wkładkami korekcyjnymi oraz  dwufunkcyjnych korekcyjno-ochronnych okularów i gogli. Bardzo istotne jest to, aby korekcja zastosowana w ochronach oczu była indywidualnie dobrana do potrzeb użytkownika, zatem środek ochrony indywidualnej staje się dedykowanym wyłącznie określonemu użytkownikowi. Wśród środków ochron oczu przeznaczonych dla osób z wadami refrakcji (okulary i gogle ochronne) można wyróżnić takie, które posiadają możliwość zamontowania soczewki odpowiedniej dla indywidualnego odbiorcy[40]. Przykłady okularów ochronnych projektowanych specjalnie dla osób z wadami refrakcji oraz specjalną wkładkę korekcyjną, która jest umieszczana w okularach i goglach ochronnych zamieszczono na rysunku 2-6.

Rys. 2-6. Okulary ochronne z możliwością zamontowania wkładki korekcyjnej [źródło: CIOP-PIB].

Dystrybucja takich okularów i wkładek korekcyjnych, z uwagi na konieczność indywidualnego dopasowania korekcji odbywa się za pośrednictwem wyspecjalizowanych firm lub w salonach optycznych. Innym rozwiązaniem konstrukcyjnym jest stosowanie okularów i gogli ochronnych wraz z okularami korekcyjnymi. Wówczas środki ochrony oczu są nakładane na okulary korekcyjne[41]. Okulary ochronne nakładane na okulary korekcyjne projektuje się z uwzględnieniem naddatków wymiarowych, takich, aby pasowały do większości typowych konstrukcji okularów korekcyjnych. Dla tego typu okularów ochronnych niezwykle ważne jest, aby konstrukcja oprawy umożliwiła dopasowanie do twarzy użytkownika, który ma już okulary korekcyjne. Wygodne użytkowanie zapewnia dodatkowo 4-stopniowa regulacja długości miękkich, niskoprofilowanych zauszników, które mają minimalną interakcję z okularami korekcyjnymi, a także regulowany kąt nachylenia soczewek umożliwia łatwe dopasowanie i wysoki poziom komfortu użytkowania. Dokładne dopasowanie gwarantuje kompatybilność z wieloma rodzajami okularów korekcyjnych. Dostępne są również okulary które są dwufunkcyjne: ochronne i jednocześnie korekcyjne, w których soczewki są montowane na stałe. Przykłady takiego rozwiązania zaprezentowano na rysunku 2-7.

Rys. 2-7. Przykłady okularów ochronnych z soczewkami korekcyjnymi [źródło: CIOP-PIB].

Są na rynku firmy, które oferują okulary dwufunkcyjne ochronno-korekcyjne, w których soczewka korekcyjna stanowi integralną część soczewek okularów ochronnych.
W zależności od rozwiązania są to soczewki progresywne lub dwuogniskowe z korekcją addycyjną co oznacza, że górna część soczewki okularów ochronnych może stanowić obszar z korekcją do dali lub korekcją zerową, natomiast dolna lub środkowa część to obszar z addycją[42].  Model okularów z addycją prezentuje rysunek 2-8.

Rys. 2-8. Okulary ochronne z soczewką korekcyjną z addycją [źródło: CIOP-PIB].

W tym przypadku są to soczewki dwuogniskowe[43], gdzie górną część stanowi obszar bez korekcji a dolna część szkieł korekcyjnych o mocy +1,5; +2; +2,5 dioptrii pozwala na powiększenie obrazu, przydatne w czytaniu lub precyzyjnych pracach. Kształt oprawek specjalnie dobrany z pełną regulacją, zarówno w płaszczyźnie pionowej jak i poziomej, umożliwia bardzo dobre dopasowanie do kształtu głowy. W tego typu konstrukcjach szczeliny między okularami a twarzą zostały zminimalizowane dzięki zastosowanej regulacji, co minimalizuje ryzyko przedostawania się niebezpiecznych cząsteczek do oka. Soczewki wykonane z poliwęglanu w pierwszej klasie optycznej są przeznaczone do noszenia ciągłego, producent daje gwarancję, braku zawrotów głowy czy deformacji obrazu. Oprawki są wyposażone w płaskie zauszniki – przydatne w przypadku noszenia ochronników słuchu oraz silikonowy nosek zapewniają wygodę użytkowania. Okulary ochronno-korekcyjne mogą mieć zastosowany dowolny rodzaj soczewek: jednoogniskowe, dwuogniskowe lub progresywne[44]. Niektóre firmy produkujące takie okulary ochronne łączą zakup produktu z badaniem okulistycznym przeprowadzonym w firmie u klienta (pracodawcy).

Zadaniem specjalnych filtrów ochronnych przeznaczonych dla osób z dysfunkcją widzenia jest zabezpieczenie oczu i poprawa komfortu pracy wzrokowej.

Zabezpieczenie oczu osób z wadami wzroku[45] wiąże się głównie z zapewnieniem zwiększonego, w stosunku do typowych optycznych filtrów ochronnych, poziomu ochrony przed promieniowaniem termicznym (podczerwonym) i UV (osoby z zaimplementowanymi soczewkami IOL- ang. intraocular lens) oraz olśnieniem (chorzy na AMD, zaćmę i osoby z zaimplementowanymi IOL we wczesnym okresie pooperacyjnym). Optyczne filtry, w które wyposażone są okulary ochronne lub gogle, służą modyfikacji charakterystyk widmowych przepuszczania w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony (eliminacji lub zminimalizowania udziału szkodliwego widma promieniowania) oraz zachowania maksymalnych właściwości przepuszczania w zakresie widzialnym gwarantującej prawidłową obserwację. W szczególnych przypadkach modyfikacja widmowych charakterystyk przepuszczania jest projektowana w taki sposób, aby umożliwić rozpoznawanie barw dla osób z dysfunkcją widzenia i rozpoznawania barw.

Badania nad innowacyjnymi ochronami oczu dedykowanymi dla osób z zaimplementowanymi soczewkami IOL prowadzono CIOP-PIB[46] [47] od 2016 r. Wykazano, że podczas pracy na tzw. „gorących” stanowiskach pracy osoby z zaimplementowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi wymagane jest zastosowanie specjalnych filtrów ochronnych. Badania te potwierdziły konieczność zredukowania temperatury powstającej na wewnętrznej powierzchni filtrów (od strony oka) wykorzystywanych do ochrony oczu przed szkodliwym promieniowaniem podczerwonym. Zaprojektowano konstrukcje filtrów, które mogą być bezpiecznie użytkowane przez osoby z zaimplementowanymi sztucznymi soczewkami wewnątrzgałkowymi. Należy podkreślić, że specjalistyczne aktywne filtry mogą stanowić skuteczną ochronę dla osób ze sztucznymi soczewkami z uwagi na ich wrażliwość na promieniowanie UV oraz promieniowanie termiczne (IR). Środki ostrożności zalecane w postępowaniu z soczewkami wewnątrzgałkowymi sprowadzają się do dwóch aspektów[48]: należy unikać ekspozycji na światło słoneczne (głównie chodzi o szkodliwy wpływ promieniowania UV) oraz unikać temperatury powyżej 45°. Zakres temperatur bezpiecznych obliguje do stosowania skutecznej ochrony oczu na stanowiskach gorących, począwszy od piekarza po przemysł szklarski i metalurgiczny.

Osoby z wadami wzroku takimi jak: AMD oraz osoby z zaimplementowanymi IOL we wczesnym okresie pooperacyjnym oraz osoby po urazowym uszkodzeniu źrenicy (dysfunkcja naturalnej przesłony) posiadają inną od przeciętnej wrażliwość na światło, co wzmaga negatywne odczucia a w skrajnych przypadkach prowadzi do pogłębienia wady. W przypadku osób zdrowych zagrożenie negatywnymi skutkami olśnienia występuje wśród spawaczy, pracowników budowlanych, oraz marynarzy, pracowników służb państwowych itp. Skuteczna ochrona przed olśnieniem sprowadza się do wysokiej jakości ochrony oczu, posiadające filtry UV i właściwości polaryzujące, redukujące odblaski od różnych powierzchni. W pracach prowadzonych w CIOP-PIB[49]  wskazano, że istnieje możliwość poprawy komfortu pracy osób z AMD, które z uwagi na swoją dysfunkcję mają problemy z wykonywaniem zadań wzrokowych. W przeprowadzonych badaniach uwzględniono zróżnicowaną wrażliwość wzrokową wynikającą z nabytej wady wzroku AMD osób wykonujących zadania wzrokowe z wykorzystaniem wyświetlaczy cyfrowych rzeczywistości wzbogaconej. Określono parametry obrazu cyfrowego, jakie mogą podlegać zmianie w trakcie przetwarzania w systemie rzeczywistości wzbogaconej w celu podniesienia jakości i wartości potencjału informacyjnego obrazów postrzeganych obwodową częścią siatkówki. Opracowano sposoby pozwalające na wizualizację pewnych efektów towarzyszących widzeniu barwnemu przy zastosowaniu filtrów optycznych wykorzystując w tym celu algorytmy do graficznej obróbki obrazów z wykorzystaniem standardowego oprogramowania graficznego. Narzędzia takie pozwalają na zwiększenie lub zmniejszenie nasycenia poszczególnych barw. Opracowano również oryginalną metodę analizy jakości obrazu w kontekście dopasowania jego cech do percepcji wzrokowej użytkownika, pozwalającą na wskazanie sposobu modyfikacji parametrów obrazów, w taki sposób, aby obrazy postrzegane przez chorych z AMD były jakościowo lepsze (poprawa rozróżniania szczegółów). Wyniki badań, wskazują, że podniesienie kontrastu jest najbardziej efektywną operacją w poprawie jakości potencjału informacyjnego obrazów dla osób z AMD. Jednak można tu mówić tylko o poprawie komfortu obserwacji i w niektórych przypadkach umożliwieniu osobom z AMD wykonywanie szerszego zakresu zadań. Ponadto, nowym trendem badań prowadzonych w CIOP-PIB jest badanie wpływu barwnych filtrów na poprawę jakości obserwacji. Materiały stosowane jako filtry w okularach ochronnych używanych na różnych stanowiskach pracy jak i w życiu codziennym (okulary przeciwsłoneczne) są barwione na różne kolory a ponadto różnią się stopniem zaciemnienia w zależności od wymagań. W przypadku stosowania barwnych filtrów ochronnych warunki oświetlenia otoczenia mają znaczący i synergiczny wpływ na jakość obserwacji. Istnieją zadania, np. w hutnictwie, które wykonywane są w warunkach niedoświetlenia. Wówczas barwne filtry ochronne powodują znaczące tłumienie ilości światła docierającego do oka (negatywny wpływ barwnych filtrów). Filtry barwne stosowane w okularach ochronnych modyfikują widmową charakterystykę przepuszczania promieniowania widzialnego docierającego do oka. Istnieje również możliwość, że mogą mieć również potencjalny wpływ na proces wydzielania melatoniny. Ograniczenie ilości światła docierającego do oka (szczególnie z zakresu 425-560 – światła niebieskiego) skutkuje dodatkowym wydzielaniem melatoniny. Podwyższony poziom melatoniny wpływa na pogorszenie min. sprawności ruchowo-wzrokowej, koncentracji, czasu reakcji co przekłada się na bezpieczeństwo i efektywność pracy. Okulary z filtrami ochronnymi o barwie żółtej najefektywniej tłumią promieniowanie niebieskie przy zachowaniu relatywnie wysokiej transmitancji w zakresie widzialnym, ma to duże znaczenie w procesie hamowania wydzielania melatoniny. Wykorzystanie filtrów w kolorze żółtym jest znane w przypadku poprawy funkcji widzenia kierowców podczas warunków oświetlenia tzw. zmierzchowych. Stąd oddzielną grupę filtrów stanowią filtry montowane w okularach dedykowanych dla kierowców. Biorąc pod uwagę, że na świecie żyje ponad 7,7 miliarda osób[50] [51], z czego 41-49% jest czynnych zawodowo, a z tej grupy ponad 8% ma upośledzenie widzenia barwnego, co stanowi blisko 28 milionów ludzi zainteresowanych możliwością poprawy widzenia barwnego. Brak jest jednoznacznych badań w tym zakresie. Wiadomo, że upośledzenie widzenia barw jest uwarunkowane genetycznie[52], zatem określone pomoce wzrokowe nie pomagają uzyskać normalnego rozróżniania kolorów. Jednak, istnieją doniesienia, że w przypadku osób z upośledzeniem widzenia barwnego, jest możliwa poprawa widzenia barwnego poprzez stosowanie filtrów barwnych, szczególnie filtrów w kolorze czerwonym. Dla przykłady soczewki Chromagen[53] stają się powszechnym sposobem na poprawę wyników testów kwalifikujących do wykonywania zawodu kierowcy. Są pewne dowody na poprawę percepcji postrzegania kolorów, jednak zastrzega się, że soczewki te nie mogą być zalecane do korekty niedostatków widzenia kolorów w warunkach środowiska zawodowego.

Niezależnie od przyczyny powstania upośledzenia widzenia barw, wyzwaniem dla naukowców są metody poprawy jakości życia takich osób[54]. Nadal trwają badania nad wpływem filtrów czerwonych na poprawę widzenia barwnego dla przypadku upośledzenia czerwono-zielonego kanału. Do badań użyto soczewkę barwioną na kolor czerwony, oraz papier z octanu również w kolorze czerwonym. Test prowadzono dla osób z upośledzeniem widzenia barwnego – protanopii i dla osób o braku upośledzenia. Osoby z upośledzeniem widzenia barw mogły rozpoznawać testy Ishihary podczas obserwacji przez czerwone filtry. Udowodniono, że soczewki X-Chroma, Chromagen czy inne zastosowane filtry czerwone umożliwiają zminimalizowanie błędów testu do zera. Natomiast fakt ten należy tłumaczyć poprawą kontrastu, który umożliwia rozpoznanie liczb na teście (wyostrzenie obrazu liczb na tle), natomiast nigdy nie dojdzie do poprawy widzenia barw. Rozróżnianie kolorów nie oznacza widzenia kolorów, najnowsza literatura[55] potwierdza, że proces widzenia barw jest nieodwracalny, kolorowe filtry tylko zmieniają percepcję widzenia poprzez poprawę widzenia w zakresie kontrastu. Na podstawie dotychczasowej wiedzy z zakresu fizjologii, okulistyki i genetyki oraz badań eksperymentalnych należy stwierdzić, że upośledzenia widzenia barw nie można zrekompensować stosowaniem barwnych filtrów. Można tu mówić tylko o poprawie komfortu pracy. Ponadto wyniki badań prowadzonych w CIOP-PIB[56] potwierdziły, że zdolność widzenia i rozpoznawania barw może zostać zakłócona podczas obserwacji przez filtry barwne (filtry służące do ochrony oczu przed niebezpiecznym promieniowaniem optycznym stosowane na stanowiskach pracy oraz okulary przeciwsłoneczne. Zakłócenie rozpoznawania barw podczas obserwacji przez filtry barwne może stanowić znaczącą niedogodność m.in. podczas obserwacji specyficznych procesów technologicznych (np. hutniczych, spawalniczych, itp.) oraz obserwacji świateł sygnalizacyjnych (systemy regulacji ruchu, systemy ostrzegawcze i alarmowe).

Postęp technologiczny w zakresie konstrukcji, technologii i materiałów przyczynił się do rozwoju specjalistycznych ochron oczu, które dają możliwości poprawy komfortu pracy osób z wadami wzroku. Osoby takie wymagają ochrony na poziomie takim, aby warunki pracy i stosowane środki ochrony oczu nie powodowały dalszego postępu wady, a użytkownik mógł wykonywać pracę bez ograniczeń.

Część badań jest prowadzona w celu poprawy funkcji widzenia przy zachowaniu maksymalnej ochrony, przy czym szczegółowo są rozpatrywane warunki pracy poszczególnych grup zawodowych. Zastosowanie technologii polegających na modyfikacji widmowych charakterystyk przepuszczania umożliwia dostosowanie współczynnika przepuszczania światła filtrów do warunków zmiennego oświetlenia występującego w miejscach pracy osób wykonujących zadania w warunkach niedostatecznego oświetlenia lub w warunkach zmieniającego się oświetlenia. Oddzielna część badań dotyczy przeciwdziałaniu powstawania wad nabytych lub pogłębianiu się istniejących w wyniku niewłaściwego użytkowania środków ochrony oczu.

Literatura

  1. http://archiwum.ciop.pl/25644.html
  2. ISO 4007:2018 Personal protective equipment — Eye and face protection — Vocabulary.
  3. ISO 16321-1:2021 Eye and face protection for occupational use — Part 1: General requirements
  4. ISO 18526-2:2020 Eye and face protection — Test methods — Part 2: Physical optical properties
  5. ISO 18526 -3:2020 Eye and face protection — Test methods — Part 3: Physical and mechanical
  6. https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/mobi?_nfpb=true&_pageLabel=P40200399501486654525293&html_tresc_root_id=300005012&html_tresc_id=300005031&html_kluc
    z=300005012&html_klucz_spis    =
  7. Baszczyński K., Jachowicz M., Owczarek G., Szkudlarek J., Monografia: Head, Eye, and Face Personal Protective Equipement – New Trends, Practice and Applications, Series Editor: Danuta Koradecka, CRC Press, Taylor & Francis Group, p. 1-133, 2020.
  8. EN 166: 2001 Ochrona indywidualna oczu. Wymagania
  9. ISO 16321-1:2021 Eye and face protection for occupational use — Part 1: General  requirements
  10. https://www.eastwood.com/panoramic-view-welding-helmet.html
  11. http://archiwum.ciop.pl/25644.html
  12. http://archiwum.ciop.pl/25647.html
  13. https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/mobi?_nfpb=true&_pageLabel=P424002461497875434734&html_tresc_root_id=300007384&html_tresc_id=300007375&html_klucz=
    300007402&html_klucz_spis    =
  14. https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/91693/2021020523415&BP_1_2021_Owczarek_i_inni.pdf
  15. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P1401037871334841682883&html_tresc_root_id=10935&html_tresc_id=10935&html_klucz=10972
  16. http://archiwum.ciop.pl/1413.html
  17. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P17600564961351869251623&html_tresc_root_id=12125&html_tresc_id=12263&html_klucz=12125
  18. http://archiwum.ciop.pl/1387.html
  19. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/79705/Filtry-aktywne-i-pasywne-broszura-2016.pdf
  20. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-
    15-G-Owczarek-2019.pdf
  21. Raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Choroby oczu − problem zdrowotny, społeczny oraz wyzwanie cywilizacyjne w obliczu starzenia się populacji, 2016, Warszawa, ISBN 978-83-944863-2-7, https://spartanska.pl/wp-content/uploads/raport_choroby_oczu.pdf.
  22. Raport na rzecz zdrowego starzenia się. Okulistyka i choroby siatkówki w aspekcie zdrowego i aktywnego starzenia się. Fundacja na rzecz Zdrowego Starzenia się. Warszawa 2015.
  23. Statystyki ZUS w Polsce. Analiza przyczyn absencji chorobowej w latach 2012-2016. https://www.zus.pl/documents/10182/39590/Analiza+przyczyn+absencji+chorobowej+w+latach+2012-2016.pdf/c045c950-
    143c-4b25-98d7-e0bf5d5dae2e    , dostęp 28.06.2019
  24. Choroby oczu – problem zdrowotny, społeczny oraz wyzwanie cywilizacyjne w obliczu starzenia się populacji, Raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Warszawa 2016; https://spartanska.pl/wp-content/uploads/ raport_choroby_oczu.pdf, dostęp 28.06.2019
  25. Praca zbiorowa, Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy, Środki Ochrony Indywidualnej, 2016, CIOP-PIB, ISBN 83-87354-65-1.
  26. https://pl.wikipedia.org/wiki/Trichromatyzm
  27. Simunovic MP. Colour vision deficiency. Eye (Lond), 2010;24,747-55; doi: 10.1038/eye.2009.251.
  28. https://www.szkla.com/poradnik_kondycja-oczu-a-praca-w-zawodzie.html
  29. http://www.gim8.jaworzno.pl/wybor_zawodu.pdf
  30. https://www.zeiss.pl/vision-care/lepszy-wzrok/zrozumiec-widzenie/slepota-barw-czerwono-zielona-daltonizm-i-monochromatyzm.html
  31. http://zseu.webd.pl/doradztwo/index.php/dla-uczniow/12-przeciwskazania-do-nauki-i-wykonywania-zawodu
  32. Visual Impairments: Determining Eligibility for Social Security Benefits; NATIONAL ACADEMY PRESS, Washington, D.C.; 2002; ISBN 978-0-309-08348-5; available at http://nap.edu/10320
  33. http://warszawa.naszemiasto.pl/artykul/zaburzenia-widzenia-barw-jaka-jest-przyczyna,2237562,art,t,id,tm.html
  34. https://www.zeiss.pl/vision-care/lepszy-wzrok/zrozumiec-widzenie/slepota-barw-czerwono-zielona-daltonizm-i-monochromatyzm.html
  35. Olga Partyka , Mirosław J. Wysocki, Epidemiologia chorób narządu wzroku oraz infrastruktura okulistyki w Polsce, Przegl. Epidemiol. 2015; 69: 905 – 908; ISSN 0033-2100
  36. https://optegra.com.pl/Choroby-oczu/Choroby-oczu/Jaskra/Co-to-jest-Jaskra
  37. https://www.szkla.com/poradnik_kondycja-oczu-a-praca-w-zawodzie.html
  38. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-
    15-G-Owczarek-2019.pdf
  39. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG; https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/425/oj
  40. https://www.hayne.pl/pl/okulary-ochronne/2964-okulary-ochronne-z-wkladka-korekcyjna-h1001100-h1001100.html
  41. https://www.3mpolska.pl/3M/pl_PL/firma-pl/all-3m-products/~/3M-Seria-2800-2802-Okulary-ochronne-nak%C5%82adane-na-
    okulary-korekcyjne/?N=5002385+8709322+8711017+8711405+8720539+8720549+8727587+8738262+3294271826&rt=rud
  42. materiały reklamowe f-my Nezo dystrybutora asortymentu f-my 3M http://www.nezo.pl/files/media/zdjecia/bxreaderbaner.jpg
  43. http://www.nezo.pl/towar/szczegoly/182/okulary-ochronne-z-korekcja-3m-peltor-bx-readers-2
  44. http://safetyline.pl/oferta/okulary-ochronne-korekcyjne/
  45. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-
    15-G-Owczarek-2019.pdf
  46. Sprawozdanie z projektu nr N.15, 2017-2019, nt. „Modele optycznych filtrów ochronnych do stosowania przez osoby z zaimplementowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi (IOL)”
  47. https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88303/201909271814&WYTYCZNE-Material-informacyjny-I-N-15-G-Owczarek-2019.pdf
  48. https://www.accessdata.fda.gov/cdrh_docs/pdf8/P080004c.pdf
  49. Sprawozdanie z zadania III-37, 2011-2013, „Badania nad zastosowaniem systemów rzeczywistości wzbogaconej dla osób z dysfunkcją narządu wzroku”, CIOP-PIB.
  50. https://www.populationof.net/pl
  51. http://www.benchmark.pl/aktualnosci/ile-ludzi-dokladnie-jest-na-swiecie-czy-mozna-uniknac-zliczenia.html
  52. Simunovic MP. Colour vision deficiency. Eye (Lond), 2010;24,747-55; doi: 10.1038/eye.2009.251.
  53. Swarbrick HA, Nguyen P, Nguyen T, Pham P. The ChromaGen contact lens system: colour vision test results and subjective responses. Ophthalmic Physiol Opt, 2001;21,182-96.
  54. Zuleyha Yalniz-Akkaya et al. Discrimination of Ishihara Test Plates Through a Red Filter, Journal of Clinical and Analytical Medicine, 2014;5(1): 46-9, DOI: 10.4328/JCAM.1179
  55. Miguel A. Martinez-Domingo et al., Assessment of VINO filters for correcting redgreen Color Vision Deficiency, Optics Express, Vol. 27, No. 13, 2019, https://doi.org/10.1364/OE.27.017954
  56. Sprawozdanie z projektu I.N.15, 2017-2019, pt. „Modele optycznych filtrów ochronnych do stosowania przez osoby z zaimplementowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi (IOL)”, CIOP-PIB.

[1]http://archiwum.ciop.pl/25644.html

[2] ISO 4007:2018 Personal protective equipment — Eye and face protection — Vocabulary.

[3] ISO 16321-1:2021 Eye and face protection for occupational use — Part 1: General  requirements

[4] ISO 18526-2:2020 Eye and face protection — Test methods — Part 2: Physical optical properties

[5] ISO 18526 -3:2020 Eye and face protection — Test methods — Part 3: Physical and mechanical

[6]https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/mobi?_nfpb=true&_pageLabel=P40200399501486654525293&html_tresc_root_id=300005012&html_tresc_id=300005031&html_klucz=300005012&html_klucz_spis=

[7] Baszczyński K., Jachowicz M., Owczarek G., Szkudlarek J., Monografia: Head, Eye, and Face Personal Protective Equipement – New Trends, Practice and Applications, Series Editor: Danuta Koradecka, CRC Press, Taylor & Francis Group, p. 1-133, 2020.

[8] EN 166: 2001 Ochrona indywidualna oczu. Wymagania

[9] ISO 16321-1:2021  Eye and face protection for occupational use — Part 1: General  requirements

[10] https://www.eastwood.com/panoramic-view-welding-helmet.html

[11] http://archiwum.ciop.pl/25644.html

[12] http://archiwum.ciop.pl/25647.html

[13]https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/mobi?_nfpb=true&_pageLabel=P424002461497875434734&html_tresc_root_id=300007384&html_tresc_id=300007375&html_klucz=300007402&html_klucz_spis=

[14] https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/91693/2021020523415&BP_1_2021_Owczarek_i_inni.pdf

[15]https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P1401037871334841682883&html_tresc_root_id=10935&html_tresc_id=10935&html_klucz=10972

[16] http://archiwum.ciop.pl/1413.html

[17]https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P17600564961351869251623&html_tresc_root_id=12125&html_tresc_id=12263&html_klucz=12125

[18] http://archiwum.ciop.pl/1387.html

[19] https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/79705/Filtry-aktywne-i-pasywne-broszura-2016.pdf

[20] https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-15-G-Owczarek-2019.pdf

[21] Raport  Instytutu Ochrony Zdrowia, Choroby oczu − problem zdrowotny, społeczny oraz wyzwanie cywilizacyjne w obliczu starzenia się populacji, 2016, Warszawa, ISBN 978-83-944863-2-7, https://spartanska.pl/wp-content/uploads/raport_choroby_oczu.pdf.

[22] Raport na rzecz zdrowego starzenia się. Okulistyka i choroby siatkówki w aspekcie zdrowego i aktywnego starzenia się. Fundacja na rzecz Zdrowego Starzenia się. Warszawa 2015.

[23]Statystyki ZUS w Polsce. Analiza przyczyn absencji chorobowej w latach 2012-2016. https://www.zus.pl/documents/10182/39590/Analiza+przyczyn+absencji+chorobowej+w+latach+2012-2016.pdf/c045c950-143c-4b25-98d7-e0bf5d5dae2e, dostęp 28.06.2019

[24] Choroby oczu – problem zdrowotny, społeczny oraz wyzwanie cywilizacyjne w obliczu starzenia się populacji, Raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Warszawa 2016; https://spartanska.pl/wp-content/uploads/ raport_choroby_oczu.pdf, dostęp 28.06.2019

[25] Praca zbiorowa, Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy, Środki Ochrony Indywidualnej, 2016, CIOP-PIB, ISBN 83-87354-65-1.

[26] https://pl.wikipedia.org/wiki/Trichromatyzm

[27] Simunovic MP. Colour vision deficiency. Eye (Lond), 2010;24,747-55; doi: 10.1038/eye.2009.251.

[28] https://www.szkla.com/poradnik_kondycja-oczu-a-praca-w-zawodzie.html

[29] http://www.gim8.jaworzno.pl/wybor_zawodu.pdf

[30] https://www.zeiss.pl/vision-care/lepszy-wzrok/zrozumiec-widzenie/slepota-barw-czerwono-zielona-daltonizm-i-monochromatyzm.html

[31] http://zseu.webd.pl/doradztwo/index.php/dla-uczniow/12-przeciwskazania-do-nauki-i-wykonywania-zawodu

[32] Visual Impairments: Determining Eligibility for Social Security Benefits; NATIONAL ACADEMY PRESS, Washington, D.C.; 2002; ISBN 978-0-309-08348-5;  available at http://nap.edu/10320

[33] http://warszawa.naszemiasto.pl/artykul/zaburzenia-widzenia-barw-jaka-jest-przyczyna,2237562,art,t,id,tm.html

[34] https://www.zeiss.pl/vision-care/lepszy-wzrok/zrozumiec-widzenie/slepota-barw-czerwono-zielona-daltonizm-i-monochromatyzm.html

[35]Olga Partyka , Mirosław J. Wysocki,  Epidemiologia chorób narządu wzroku oraz infrastruktura okulistyki w Polsce, Przegl. Epidemiol. 2015; 69: 905 – 908; ISSN 0033-2100

[36] https://optegra.com.pl/Choroby-oczu/Choroby-oczu/Jaskra/Co-to-jest-Jaskra

[37] https://www.szkla.com/poradnik_kondycja-oczu-a-praca-w-zawodzie.html

[38] https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-15-G-Owczarek-2019.pdf

[39] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG; https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/425/oj

[40] https://www.hayne.pl/pl/okulary-ochronne/2964-okulary-ochronne-z-wkladka-korekcyjna-h1001100-h1001100.html

[41]  https://www.3mpolska.pl/3M/pl_PL/firma-pl/all-3m-products/~/3M-Seria-2800-2802-Okulary-ochronne-nak%C5%82adane-na-okulary-korekcyjne/?N=5002385+8709322+8711017+8711405+8720539+8720549+8727587+8738262+3294271826&rt=rud

[42] materiały reklamowe f-my Nezo dystrybutora asortymentu f-my 3M http://www.nezo.pl/files/media/zdjecia/bxreaderbaner.jpg

[43] http://www.nezo.pl/towar/szczegoly/182/okulary-ochronne-z-korekcja-3m-peltor-bx-readers-2

[44] http://safetyline.pl/oferta/okulary-ochronne-korekcyjne/

[45] https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88302/201909271646&FILTRY-OCHRONNE-A-WIDZENIE_Material-informacyjny-I-N-15-G-Owczarek-2019.pdf

[46] Sprawozdanie z projektu nr I.N.15, 2017-2019,  nt. „Modele optycznych filtrów ochronnych do stosowania przez osoby z zaimplementowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi (IOL)”

[47] https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/88303/201909271814&WYTYCZNE-Material-informacyjny-I-N-15-G-Owczarek-2019.pdf

[48] https://www.accessdata.fda.gov/cdrh_docs/pdf8/P080004c.pdf

[49] Sprawozdanie  z zadania III-37, 2011-2013, pt. „Badania nad zastosowaniem systemów rzeczywistości wzbogaconej dla osób z dysfunkcją narządu wzroku”, CIOP-PIB.

[50] https://www.populationof.net/pl

[51] http://www.benchmark.pl/aktualnosci/ile-ludzi-dokladnie-jest-na-swiecie-czy-mozna-uniknac-zliczenia.html

[52] Simunovic MP. Colour vision deficiency. Eye (Lond), 2010;24,747-55; doi: 10.1038/eye.2009.251.

[53] Swarbrick HA, Nguyen P, Nguyen T, Pham P. The ChromaGen contact lens system: colour vision test results and subjective responses. Ophthalmic Physiol Opt, 2001;21,182-96.

[54] Zuleyha Yalniz-Akkaya et al.  Discrimination of Ishihara Test Plates Through a Red Filter, Journal of Clinical and Analytical Medicine, 2014;5(1): 46-9, DOI: 10.4328/JCAM.1179

[55] Miguel A. Martinez-Domingo et al., Assessment of VINO filters for correcting redgreen Color Vision Deficiency, Optics Express, Vol. 27, No. 13, 2019, https://doi.org/10.1364/OE.27.017954

[56] Sprawozdanie z projektu I.N.15, 2017-2019, pt. „Modele optycznych filtrów ochronnych do stosowania przez osoby z zaimplementowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi (IOL)”, CIOP-PIB.